Dat hoogleraren bijbanen hebben is op zich niet vreemd en wordt ook aangemoedigd, omdat zij zo hun kennis kunnen toepassen in de maatschappij. Maar dat moet wel transparant gebeuren, aldus Nieuwsuur, zodat bekend is welke belangen hoogleraren hebben naast hun wetenschappelijke werk. De universiteit moet bovendien toestemming geven voor elke nevenfunctie. Daarmee wordt de onafhankelijkheid van de wetenschap bewaakt en moet voorkomen worden dat er conflicterende belangen ontstaan. Daarbij kun je denken aan de beïnvloeding door bedrijven of lobbyorganisaties ten aanzien van de onderzoeksvragen of conclusies.

Het onderzoek van Nieuwsuur focuste zich op de vraag of het aantal nevenfuncties van hoogleraren klopt met wat er is opgegeven en niet zozeer of er sprake is van belangenverstrengeling. Dat onderwerp werd door Nieuwsuur al wel in oktober vorig jaar aan de kaak gesteld, waarbij alzheimerdeskundige Philips Scheltens door zijn nevenfuncties met conflicterende belangen werd geconfronteerd in zijn onderzoek. Door de wensen van het bedrijf waarvoor hij werkt, ging hij extra lumbaalpuncties afnemen bij patiënten, terwijl dat voor hen medisch niet nodig was.

Meaghan Polack is voorzitter van de promovendivereniging PNN en geeft in een reactie aan Nieuwsuur helder weer hoe dat kan doorsijpelen naar promovendi. "Hoogleraren zijn onze bazen", legt Polack uit. "Die kunnen dus ook suggesties doen om dingen aan te passen tijdens je onderzoek. Stap voor stap worden resultaten dan beïnvloed. En dat kan gunstig zijn voor de hoogleraar zelf, bijvoorbeeld als die aandelen heeft in een bedrijf dat gebaat is bij de uitkomsten van dat onderzoek."

Onderwijsminister Robbert Dijkgraaf vindt de hele case verontrustend en gaat met de universiteiten in gesprek, zo gaf hij aan in een reactie. “Ik hoor graag wat er aan gedaan gaat worden."

InSite

Aan de TU/e zijn volgens de laatste cijfers in totaal 343 hoogleraren werkzaam. Van hen heeft 33,5 procent een of meer nevenfuncties. In principe zijn die nadien publiekelijk zichtbaar op de onderzoeksprofielen van de hoogleraren, mits zij die hebben opgegeven. Als je gaat werken bij de TU/e, dien je je nevenwerkzaamheden zelf op te geven in HR-systeem InSite. Vervolgens moet je leidinggevende die goedkeuren. Een nevenfunctie opgeven zonder einddatum is niet mogelijk. Over die systematiek heeft Cursor de afdeling HR vragen voorgelegd. Wordt er gecontroleerd of het systeem nog up-to-date is? Zo ja, hoe vindt dat dan plaats en hoe voorkom je (in de toekomst) dat een nevenactiviteit onterecht en onopgemerkt uit het systeem verdwijnt, omdat de door het systeem gevraagde einddatum gepasseerd is? Directeur HR Mariska Brzözek geeft in haar antwoord puntsgewijs de procedures weer, die Cursor als volgt samenvat voor de leesbaarheid. “Bij indiensttreding krijgt iedere medewerker een taak in het HR-systeem InSite voor het opvoeren van zijn of haar eventuele nevenwerkzaamheden. Na het opvoeren gaat de aanvraag naar de leidinggevende (ter advies), de directeur (ter goed- of afkeuring) en HR voor advies (voor de toets fiscale impact indien nevenwerkzaamheden in het buitenland worden uitgevoerd).”

Brzözek: “Tijdens het jaargesprek hoort het onderwerp ook steeds ter sprake te komen, aangezien het een expliciet onderdeel is in het jaargesprekformulier.” Toch blijkt uit het antwoord van de rector en hoogleraar Maarten Steinbuch verderop in dit artikel, dat er geen automatische controle plaatsvindt op reeds ingevoerde nevenfuncties, waardoor deze kunnen verlopen zonder dat dit opvalt.

Elke hoogleraar inhoudelijk checken op conflicterende belangen is een monsterklus: in Nederland werken bijna 7000 professoren. Toch zou op zijn minst een geregelde controle kunnen helpen om het register in ieder geval kloppend te maken, aldus Nieuwsuur. Nieuwsuur constateerde dat slechts 4200 hoogleraren hun bijbanen hebben opgegeven, zestig procent van het totaal aantal hoogleraren in Nederland. Vervolgens is een steekproef gedaan onder de overige hoogleraren en daaruit bleek dat honderden hoogleraren hun bijbanen niet hebben opgegeven. Ook bleek informatie van hoogleraren die wel een nevenfunctie hadden opgegeven vaak niet meer te kloppen.

Bij TU/e-hoogleraar Maarten Steinbuch, een van de hoogleraren met (verlopen) nevenfuncties, is dat ook het geval. Hij komt verderop in dit artikel nog uitgebreider aan het woord. Steinbuch: “Ik zie dat een en ander niet meer op de TU/e-website staat, omdat dat inderdaad verlopen is.” Het gaat hierbij om zeven functies. “Het is een onhandig systeem (InSite, red.) waarin je een einddatum moet invullen. Ik moet dat nog bijwerken. Niet alles staat dus op de website. Daarom heb ik aan Nieuwsuur aangegeven dat mijn LinkedIn-profiel altijd helemaal volledig wordt bijgehouden door mij, conform wat er in InSite moet staan." De suggestie dat de TU/e of een externe instantie moet checken of (het aantal) nevenfuncties wel kloppen, vindt Steinbuch niet relevant. “Dat is de taak van de medewerker. Wel vind ik het erg relevant dat alles wat er staat, klopt.”

Tussen universiteiten is nog verschil van mening over de vraag of ook financiële belangen, zoals aandelen, gemeld moeten worden. Deskundigen stellen dat dat wel zou moeten, omdat hoogleraren met aandelenbezit belang hebben in bepaalde bedrijven of sectoren. Bij de TU/e wordt dit niet gevraagd bij de nevenwerkzaamheden.

Controle

In het stuk van Nieuwsuur werd onder andere ook specifiek gerefereerd naar TU/e-rector Frank Baaijens, als een van de universitaire bestuurders die hun nevenfuncties niet volledig hadden opgegeven in het register. De functies die niet waren opgegeven, betroffen een bestuurdersrol van de alliantie 4TU en een bestuurdersrol bij Hoger Onderwijs voor Ouderen Brabant. De rector geeft daarover aan in communicatie met Nieuwsuur, die Cursor heeft ingezien, dat de eerste functie hoort bij zijn takenpakket als rector en daardoor geen nevenfunctie is, en hij die daarom niet heeft opgegeven. Over de tweede functie zegt hij dat die wel geregistreerd stond, maar dat aan elke functie een einddatum hangt en deze datum verstreken was, en daarom niet meer in het register stond. De rector zegt dat het nu weer op orde is.