- De universiteit
- 07/10/2022
Is Nederland in 2030 volledig van de kolen af?
Op donderdagmiddag 6 oktober organiseerde Eindhoven Institute for Renewable Energy Systems (EIRES) de EnergyDays, een evenement dat elke twee jaar wordt georganiseerd en waarbij sprekers van verschillende invalshoeken kijken naar energie. Deze editie had als thema ‘Besluitvorming in tijden van klimaatverandering’. Met twee academici, een jong talent, een politicus en iemand uit de dienstverlening zat het met die invalshoeken wel snor. “We gaan naar een systeem dat compleet ‘ontkoold’ is (decarbonized, red.) in 2030, maar dat heeft grote gevolgen voor de flexibiliteit op het elektriciteitsnet.” Er moeten nog alternatieven worden gevonden voor de krachtcentrales want het elektriciteitsnet moet altijd in balans blijven.
Het evenement kon rekenen op een volledig gevulde zaal in de Zwarte Doos. Professor Heleen de Coninck, die ook mee heeft gewerkt aan het IPCC-rapport opende de bijeenkomst en leidde de discussies maar gaf verder zelf geen inhoudelijke lezing. Professor Linda Steg van de Universiteit Groningen trapte af met onderzoeksresultaten over gedragsbeïnvloeding: hoe kunnen we ervoor zorgen dat mensen in actie komen om het klimaat te beschermen? Allereerst haalt ze een interessant onderzoeksresultaat aan: relatief weinig mensen ontkennen vandaag de dag de klimaatverandering, stelt zij. Maar de kleine groep die dat wel doet, is vaak luider aanwezig én krijgt relatief veel aandacht. Dat ligt deels ook aan de media die alle standpunten van een onderwerp willen belichten.
Misvattingen
Steg heeft ook onderzoek gedaan naar hoe die mensen dan verleid kunnen worden om tot actie over te gaan. Als voorbeeld haalt ze een experiment aan met een reclame aan voor het juist instellen en onderhouden van de bandenspanning. Op het scherm heeft ze drie condities: het argument dat het beter is voor het milieu, het argument dat het beter is voor je portemonnee en een controleconditie zonder specifiek argument. Ze vraagt de zaal om input: welke conditie zorgt ervoor dat de meeste mensen in de actie schieten en hun banden gaan afstellen op de juiste bandenspanning? Een ruime meerderheid denkt dat dat gebeurt bij het argument voor de eigen portemonnee. Fout. Het milieuargument blijkt veel effectiever. Het portemonneeargument kwam zelfs op de laatste plaats. “We hebben hetzelfde effect gezien voor energiebesparingscampagnes. Dat komt omdat we weten dat we het fijn vinden iets te doen dat belangrijk is en betekenis heeft. En dat fijne gevoel is ook groter als mensen het vrijwillig doen, dan als ze dit gedwongen doen.”
Ontwikkelingslanden hebben een veel kleinere impact op het klimaat omdat ze veel minder consumeren dan rijke landen
Steg haalt nog een vooroordeel onderuit: “het is niet zo dat je alleen iets voor het klimaat kunt doen als je basisbehoeften voldaan zijn. We hebben bewijs gevonden in een studie in Mexico dat arme mensen meer gaven om het milieu dan rijke mensen. Maar nog belangrijker is dat ontwikkelingslanden een veel kleinere impact hebben op het klimaat omdat ze veel minder consumeren dan rijke landen.”
Licht in de duisternis
Maarten Abbenhuis, COO bij netbeheerder TenneT geeft de uitdagingen rond het in balans houden van energie weer als netbeheerder. Hij ging er vanuit dat alle mensen in de zaal zich hier wel bewust van waren, maar wellicht geldt dat niet voor alle lezers: een elektriciteitsnetwerk dient altijd in balans te zijn. Vraag en aanbod moet steeds gelijk zijn. En daar zit een uitdaging met de nieuwe natuurlijke energiebronnen zoals wind of zonne-energie. Die bronnen geven niet continu evenveel energie én kun je niet beheersen. Het energiegebruik van mensen is ook niet te beheersen. Batterijen die hierbij kunnen helpen zijn duur, nog niet zo ver ontwikkeld en moeten ook op het netwerk worden aangesloten. Een netwerk dat al erg vol zit in een land waar nog maar weinig land over is. Toch heeft Abbenhuis vertrouwen in de toekomst. “We gaan de winter in met de lampen aan.” Dat weet hij voor 99,99999% zeker. “Garanties geven kan niet, maar we plannen zo ruim dat we het aankunnen als twee kerncentrales in Frankrijk tegelijk uitvallen.” (Het elektriciteitsnet in Europa is onderling verbonden, red.)
Diversiteit in energie essentieel
De balans op het net gaat verder dan alleen vraag en aanbod. “Het moet ook duurzaam, betaalbaar en betrouwbaar zijn”, weet Abbenhuis. “In Nederland hebben wij een zeer betrouwbaar netwerk met een hoge leverzekerheid. Maar de prijs is nu zo hoog dat de betaalbaarheid in het geding komt. We hebben meer elektriciteit-infrastructuur nodig om het gebruik van energie op de juist momenten en plekken te regelen.” Uit de zaal komen verschillende vragen over het gebruik van batterijen om de balans op het net in evenwicht te houden. “Grote batterijen zijn op zich prima, als we ze nog kunnen aansluiten op het net.” Iemand anders stelt voor om de accu van de auto in te zetten als batterij. Zoveel mensen hebben die toch al. “Ja, dat is een goed idee en gaat zich nog verder ontwikkelen”, denkt Abbenhuis. “We hebben al een pilot gedaan met 150 Tesla’s en dat was erg succesvol. We willen dit gaan uitbreiden.”
Ik geloof niet in afhankelijk zijn van één soort energie
“We gaan naar een systeem dat compleet ‘ontkoold’ is (decarbonized, red.) in 2030”, zegt Abbenhuis. “Maar als je daar bent, kun je voor die flexibiliteit in je systeem dus ook niet meer rekenen op traditionele krachtcentrales. We hebben alternatieven nodig voor de generatoren, maar dat kost tijd.” Uit de zaal komt een vraag: “Is er in die toekomst nog ruimte voor nucleaire energie?” Abbenhuis is daar duidelijk over: “We hebben al een kerncentrale en daar ben ik blij mee. Ik ga geen vormen van energie discrimineren, als de overheid nucleaire energie kiest hebben wij als netbeheerder de verplichting zo’n centrale te verbinden en de energie te leveren. Maar we horen vaak dat nucleaire energie zoveel makkelijker is in gebruik. Dat is niet zo. In de laadcurves zien we dat het zeer dynamisch is en dus niet ideaal voor die balans. Ik geloof niet in afhankelijk zijn van één soort energie. De kracht van het Nederlandse systeem is het feit dat we gas, kolen, kernenergie, windenergie, biomassa en zonne-energie hebben.”
2030 is te laat
Lisa van der Geer acquisitiemanager bij de Jonge Klimaatbeweging en bachelorstudent Scheikunde komt spreken vanuit het perspectief van de jongeren, “de groep die bij uitstek zal moeten dealen met de gevolgen van de door volwassenen veroorzaakte klimaatverandering. “Klimaatverandering is een keus, en het is een slechte keus. De oplossingen zijn niet eenduidig.” Van der Geer hoopt met haar studie en haar rol in de Jonge Klimaatbeweging toch haar bijdrage te kunnen leveren en iedereen te kunnen betrekken bij het beschermen van het klimaat. “Echt iedereen, niet alleen rijke linkse stemmers.” Daarvoor moet volgens haar klimaatbeleid simpeler worden gepresenteerd, omdat anders veel mensen niet meer begrijpen wat de bedoeling is. De Jonge Klimaatbeweging heeft daar zelf een poging toe gedaan en hun plan aangeboden aan minister Jetten. Maar plannen maken staat niet bovenaan het lijstje van Van der Geer. Ze wil vooral actie. Nu. “Politici horen dat niet graag, die schrijven liever plannen zodat ze geen vieze handen krijgen. En dat plan is dan voor 2030. Dat is te laat.”
Politici schrijven liever plannen zodat ze geen vieze handen krijgen
Van der Geer is ook duidelijk over de wetenschap: “Heleen heeft fantastische dingen gedaan met haar onderzoek, maar we moeten ook niet teveel Heleens krijgen. We moeten aan de slag. Hoe dan? Dat is simpel”, zegt ze. “Het idee dat je je euro maar een keer kunt uitgeven moet je loslaten. Als je goed leert voor wiskunde, gaan niet alleen je wiskundecijfers omhoog. Ook je natuurkunde- en scheikundecijfers zullen verbeteren. Je zult minder stress hebben, beter slapen, et cetera. Alles is met elkaar verbonden. Zulke meervoudige effecten zijn er ook als je je inzet voor het klimaat. Minder vlees eten is bijvoorbeeld goed voor je gezondheid maar ook voor de dieren en het klimaat. Beter vandaag een kleine stap zetten, dan pas in 2050 een gigantische.” De jonge meid kan rekenen op ruim applaus.
Lock-in
Anne-Marie Spierings, Gedeputeerde Energie, Circulaire Economie en Milieu van de Provincie Noord-Brabant is de hekkensluiter: “Ze plaatsen mij altijd na iemand die harde woorden over de politiek spreekt”, zegt ze met zuinige lach over de toespraak van Van der Geer. “De doelen van de provincie voor 2030 en 2040 zijn best ver weg, dat geef ik toe aan de spreker voor mij. Maar hoe maak ik dan de juiste beslissingen vandaag? Ik hoop het beste te doen met de kennis die we nu hebben. Maar we moeten wel denken voor we iets doen.”
We willen geen kolencentrales of biomassa meer. Maar we zitten in een lock-in
Spierings geeft voorbeelden waaruit haar standpunt verder blijkt: “We willen geen kolencentrales of biomassa meer. Maar we zitten in een lock-in.” Daar bedoelt ze mee dat we onszelf gevangen hebben gezet en afhankelijk zijn van een manier van verwarmen. “We hadden altijd veel energie voorhanden en waren niet bezig met het isoleren van huizen, er was geen noodzaak. Maar nu hebben we nieuwe energiebronnen nodig, is er meer van nodig en is het duurder. Nu denk ik; hadden we de huizen maar beter geïsoleerd. We hebben een probleem gecreëerd. Daarom is het zo belangrijk goed vooruit te denken en zo lock-in situaties te voorkomen, want die zijn moeilijk te veranderen.”
En tegelijk erkent ze dat het ook belangrijk is om meters te maken. “Laadpunten voor elektrische auto’s zijn vaak pas een paar jaar oud maar nu al verouderd. Maar als we die punten niet hadden gebouwd waren we nooit zo ver gekomen met de transitie naar elektrisch rijden. Dit zou ik geen lock-in noemen, maar een investering die we moesten maken om te komen waar we nu zijn. Het gaat om de juiste balans vinden.”
Stoppen met groeien
Aan het eind heeft De Coninck nog een stelling die tot flinke discussie leidt: “Kunnen we de klimaatverandering nog omkeren zonder de economische ontwikkeling in gevaar te brengen?” In de zaal staat een man op die zegt: “Economische ontwikkeling zou hier geen pijler moeten zijn. We zitten in deze situatie door de economische ontwikkeling, of misschien beter gezegd groei.” Hij kan rekenen op flink applaus. De sprekers gaan er nog kort op in. Van der Geer: “Sommige mensen vinden economische ontwikkeling wel relevant en we leven in een democratie dus moeten ook naar hen luisteren. We hebben een land nodig dat het beleid steunt om iets te kunnen veranderen. Spierings is het met haar eens: “Ik had het niet beter kunnen zeggen.” Abbenhuis denkt ook dat de toekomst van hernieuwbare energie ook interessante banen en kansen voor academici creëert. De Coninck besluit: “Soms conflicteren de lange en de korte termijn. We gebruiken deze winter krachtcentrales om niet in het donker te zitten, maar we weten ook dat dat geen positief effect heeft op de toekomst.”
Discussie