Er moet een omslag komen, schrijft Dekker in een brief aan de Tweede Kamer. Als onderzoek publiek gefinancierd is, zou iedereen de uitkomsten moeten kunnen lezen. Bij de best aangeschreven bladen moeten wetenschappers nu nog betalen om de artikelen meteen te lezen, terwijl het ook wetenschappers zijn die de artikelen schrijven en via peer review de inzendingen beoordelen.

In politiek en wetenschap is tegenwoordig veel steun voor open access. Daarvan bestaat een ‘groene’ en een ‘gouden’ variant, vertelt drs. Leon Osinski van het Informatie Expertise Centrum van de TU/e. “Bij groene open access wordt de auteursversie van het artikel, dus zonder de opmaak van de uitgever, in een vrij toegankelijke repository (database, red.) opgeslagen. De staatssecretaris lijkt in zijn brief echter te spreken over de gouden variant. Hierbij moeten de onderzoekers zelf betalen om te publiceren, maar is het artikel vervolgens wel voor iedereen toegankelijk. Zonder abonnement.”

Osinski is blij dat de Nederlandse overheid zich zo duidelijk uitspreekt voor open access. “Ik ben persoonlijk ook voor de gouden variant en ik geloof ook dat de doelstelling van Dekker haalbaar is. Het is uiteindelijk vooral een kwestie van het opnieuw inrichten van de bestaande geldstromen. Er is nog discussie over hoeveel de uitgevers per artikel zouden moeten krijgen, maar ik heb een weddenschap lopen dat alle peer-reviewed artikelen al voor mijn pensioen, over ruim vijf jaar, open access gepubliceerd worden.”

De Europese Commissie stelt open access van publicaties verplicht bij onderzoek binnen het Europese onderzoeksprogramma Horizon 2020. Dat is mede op aandringen van Nederland gebeurd. Ook onderzoeksfinancier NWO en zijn Europese evenknie ERC willen dat alle publicaties van gefinancierd onderzoek vrij toegankelijk worden.

Staatssecretaris Dekker wil deze beweging extra steun geven. Over vijf jaar zou al zestig procent van alle artikelen via open access toegankelijk moeten zijn.

Wetenschappers steunen meestal de gedachte achter open access, maar ze publiceren graag in hoog aangeschreven bladen. Dat helpt hun carrière vooruit. Daarom is het niet eenvoudig om de omslag naar open access te maken.

De valkuil van open access is bovendien dat deze tijdschriften wetenschappers moeten laten publiceren om uit de kosten te komen. Dat kan lagere normen in de hand werken, zoals het tijdschrift Science -niet geheel zonder eigenbelang- onlangs aantoonde. Zeker in het begin is het voor een wetenschappelijk tijdschrift moeilijk om een goede reputatie te verwerven.

Daarom wil Dekker internationale samenwerking zoeken bij het doordrukken van open access. Misschien zouden uitgevers Nederland kunnen gebruiken als proeftuin bij de overgang naar open access, oppert hij.

In 2014 onderhandelen universiteiten weer over hun abonnement op tijdschriften, meldt Dekker. Hij wil dat moment aangrijpen om afspraken te maken over open access. Want ook de uitgevers moeten meewerken, vindt hij.