• Onderzoek , Sluitstuk

Sluitstuk | Muziek oefenen met meer plezier

Oefening baart kunst. Maar het is soms een hele uitdaging om kinderen te laten oefenen op hun muziekinstrument. TU/e-onderzoeker Heqiu Song ontwierp daarom een muziekmaatje en zag dat kinderen meer en gemotiveerder oefenen met een menselijke robot naast zich. Ook muziekdocenten en ouders zijn enthousiast over de stimulerende werking van de muziekrobot. Song verdedigt dinsdag 28 november haar proefschrift aan de faculteit Industrial Design.

door
foto Bart van Overbeeke

“Wauw, dat was super! Ik zou het heel graag nog een keer horen. Wil je het liedje opnieuw spelen?” De jonge pianiste – glunderend gezicht – recht haar rug en haar vingers zoeken nogmaals de juiste toetsen.  Enigszins jaloers – met thuis twee jonge muzikanten-in-spe ken ik de oefenfrustraties – bekijk ik op video wat het muziekmaatje van ID-onderzoeker Heqiu Song op het oog zo simpel voor elkaar krijgt. Ooit stopte Song zelf als tiener met haar muziekles, mede doordat een bemoeiende moeder het oefenen er niet leuker op maakte. Met de inzet van robots hoopt Song nu kinderen met meer plezier op hun muziekinstrument te laten oefenen.

Dagelijkse routine

Want een nieuw muziekinstrument leren gaat niet vanzelf. Regelmatige herhaling is erg belangrijk en daarom adviseren muziekdocenten om liefst dagelijks een kort moment te oefenen. Maar dat valt in de praktijk niet mee. Een vast tijdstip vinden is vaak lastig, afleiding ligt op de loer en meestal is het kind sneller tevreden dan de ouder die meeluistert. Song zit sinds een paar jaar geleden weer achter de piano en speelt geregeld gitaar. Ze kan het iedereen aanraden. “Muziek maken kan voor veel ontspanning zorgen, het is heerlijk als je in een flow raakt. En wanneer je samen speelt in bijvoorbeeld een orkest of bandje is muziek echt een manier om met elkaar te communiceren.”

Pepper luistert naar de oefening. Foto | Heqiu Song

Juist voor het kinderbrein is muziek heel belangrijk, legt Song uit. “Er worden complexere hersenverbindingen aangelegd, waardoor kinderen beter in staat zijn te schakelen tussen meerdere taken, informatie te verwerken en langer hun geconcentreerd bezig kunnen zijn. Het is zelfs aangetoond dat muziek een positief effect heeft op het wiskundig inzicht. En ook op de sociaal-emotionele ontwikkeling; muziek maken is goed voor het zelfvertrouwen, doorzettingsvermogen en het verwerken van emoties. Zo kan ik nog wel even doorgaan,” lacht Song. “Het is daarom heel jammer als kinderen door de weerzin van het oefenen niet verder willen met hun muziekles. Ik wilde graag kijken hoe ik dat oefenen voor kinderen plezieriger kan maken, en zo ouders en muziekdocenten kan ondersteunen.”

Robot-rol

Als een van de eerste onderzoekers bestudeerde Song of en hoe sociale robots effectief ingezet kunnen worden in het muziekonderwijs. “Er zijn al veel robots voor kinderen, in de zorg, of bij het aanleren van een tweede taal. Maar het gebruik van sociale robots in een stimulerende rol bij muziekoefening is nieuw.” Song koos om twee verschillende menselijke robots te testen. Jimmy, een SociBot-Mini, is een compacte robot met een bewegelijk hoofd waarop gezichtsuitdrukkingen geprojecteerd kunnen worden. De andere robot met de naam Pepper, is door zijn toegankelijke uiterlijk gemaakt om te communiceren, en kan dankzij beweegbare armen en handen ook spelletjes spelen.

Jimmy's gezicht toont waardering. Illustratie | Heqiu Song

Mede door haar achtergrond in de psychologie, wilde Song eerst weten welke rol een hulp-robot moet aannemen tijdens de muziekoefening. Ze kreeg daarbij hulp van het CKE (Cultuur&Kunst Eindhoven), Muziekschool Den Haag en Phoenix Cultuur Veghel. Het vinden van muziekscholen die aan de studie wilden meewerken nam best wat tijd in beslag, vertelt Song.
“Er wordt vaak argwanend naar nieuwe technologie gekeken en docenten hadden de vrees dat de robot hun taak zou overnemen. Maar mijn doel is om de docent juist te ondersteunen. Wanneer er thuis beter geoefend wordt, heeft dat ook een positief effect op de muziekles. Bovendien draait muziek om meer dan het aanleren van vaardigheden, emoties zijn ook heel belangrijk. En daarvoor is altijd een goede leraar nodig.”

Meespelen met YouTube

Song liet kinderen na een korte kennismakingssessie enkele weken herhaaldelijk met de robot oefenen, en zat zelf in een apart kamertje om de robot te bedienen en de juiste dingen te laten zeggen. Ze werkte met kinderen van acht tot zestien jaar, zowel beginners als vergevorderde muzikanten. Song is enthousiast over de eerste resultaten. “Zonder uitzondering deden kinderen beter hun best met de muziekoefening wanneer we een sociale robot inschakelden, verrassend genoeg maakte het type robot niet uit. Er werd langer en geconcentreerder geoefend. En heel belangrijk: er werd met veel lol gespeeld, kinderen vonden het jammer wanneer de sessie was afgelopen. En waar ik had verwacht dat tieners wat afwijzend tegen een ‘kinderachtig’ muziekmaatje zouden staan, oefenden zij ook effectiever. Samen met de robot meespelen met hun favoriete muziekvideo op YouTube bleek favoriet. Meerdere kinderen speelden zo, zonder dat ze het doorhadden, een hele sessie vol.”

Kritisch leren luisteren

Welke aanbevelingen heeft Song wanneer we muziekmaatjes daadwerkelijk willen gaan inzetten? “Kinderen die net starten met muziekles, hebben vooral veel aanmoediging nodig. In experimenten met een niet-veroordelende en veroordelende robot zagen we dat de beginners het beter deden met alleen positieve stimulering. Vooral meisjes zijn hier extra gevoelig voor. Kinderen die al een aantal jaar een instrument bespelen, hebben baat bij een robot die extra tips en aanwijzingen geeft. Ook is het belangrijk om het zelflerende vermogen te trainen. Dat kan door kinderen zelf hun muziekspel te laten beoordelen op  bijvoorbeeld ritme en tempo. Daarna luisteren ze dan samen met de robot het opgenomen stuk terug, voorzien van opbouwend commentaar. Mooi om te zien dat er tijdens een nieuwe speelpoging ook daadwerkelijk iets met de tips gedaan wordt.”

Voordat muziekdocenten en ouders te enthousiast worden, benadrukt Song dat het hier om eerste studies gaat. “Er zijn nog veel vervolgexperimenten nodig voordat een robot thuis naast de pianokruk komt te staan. Zo willen we graag testen of er bij sociale robots ook sprake is van het verrassingselement. Vinden kinderen het muziekmaatje na maanden of zelfs jaren nog steeds leuk? En doen ze nog net zo goed hun best als in het begin?” In de tussentijd heeft ze voor ouders nog wat laatste tips: “Bij het leren van een nieuw muziekinstrument is de hulp van ouders essentieel, ook al kan je zelf geen noot spelen. Naast je kind zitten helpt. Niet oordelen, maar aanmoedigen. En bedenk: de aanhouder wint.”

Deel dit artikel