Hoop blijven houden op vrede

Oekraïense TU/e-wetenschappers kijken terug op een jaar oorlog

Lees meer

Hoop blijven houden op vrede

Al een jaar is de oorlog gaande in Oekraïne, het thuisland van universitair hoofddocent Sveta Zinger en hoogleraar Mykola Pechenizkiy. De dringende wens die Zinger een jaar geleden uitsprak in een interview met Cursor – “we hebben acuut vrede nodig”- is dus niet uitgekomen. Toch is dat waar ze op blijft hopen. Pechenizkiy hoopt op de val van Poetin binnen afzienbare tijd en prijst de onverzettelijkheid van de Oekraïense bevolking. Twee gesprekken waarbij emoties vanzelfsprekend ook een grote rol spelen.

door
foto Shark9208888 / Shutterstock

Universitair hoofddocent Sveta Zinger sprak een jaar geleden in een interview met Cursor haar hoop uit dat er toch snel vrede zou komen in haar thuisland Oekraïne. Die is er niet gekomen, maar toch blijft ze er op hopen, al is ze ook zo realistisch dat ze dat nog niet snel ziet gebeuren. “De berichten die ik daarover ontvang uit Oekraïne stemmen me niet optimistisch. Ik hoor dat de Russen zich aan het ingraven zijn, ook op de Krim, en er is sprake van een grote frontlinie die dwars door het land loopt. En hoe langer deze oorlog duurt, hoe meer we te zien hebben gekregen van de dierlijke agressie waarmee de bevolking te maken krijgt. Overal is er geweld en het keert zich tegen iedereen, ook tegen vrouwen en kinderen.”

Haar geboortestad Dnipro werd op 14 januari van dit jaar nog op diverse plaatsen gebombardeerd. Onder meer een woonflat van negen verdiepingen werd voor een groot deel verwoest. Zinger: “Op het moment dat dit gebeurde was ik net aan het bellen met mijn vader, die daar gebleven is. Inmiddels gaan veel mensen bij een luchtalarm niet meer naar de schuilkelder. Dat komt omdat het alarm heel vaak afgaat en het doorgaans loos alarm blijkt te zijn. Er zijn ook maar een beperkt aantal plaatsen waar je kunt schuilen. Mijn vader ging gewoon door met bellen toen het alarm ging, maar opeens hoorde hij een enorme explosie, die volgens hem totaal anders klonk dat het afweergeschut dat het Oekraïense leger inzet om raketten en drones neer te halen. Dat bleek de inslag op die flat te zijn. Op beelden kun je zelfs nog een kind zien dat op grote hoogte midden in de puinhopen zit.”

Vader ophalen

De vader van Zinger - haar moeder is enige jaren geleden overleden - heeft een eigen bedrijf en dat is voor hem de reden om er te blijven. “In het begin heb ik geprobeerd om hem te bewegen naar Nederland te komen”, vertelt Zinger. “Mijn man zou naar de Poolse grens rijden op hem daar te gaan halen, maar hij besloot te blijven. Hij is er bezig met hulpverlening voor onder meer de mensen van zijn bedrijf, maar hij springt ook bij om bijvoorbeeld medicamenten naar bepaalde plekken te brengen.” Zorgen maakt Zinger daar zich natuurlijk wel over. “Er sloeg ook een raket in op honderd meter van de plaats waar ik ben opgegroeid. Vlak in de buurt zat daar in Sovjettijd een locatie van de KGB, daar hebben ze wellicht nog weet van gehad. Ze raakte echter een groot gebouw waar voornamelijk winkels in gehuisvest zijn.”

Op diverse manieren probeert Zinger haar thuisland bij te staan, bijvoorbeeld in de eerste maanden door het inzamelen van allerhande spullen, maar ze zegt dat het moeilijk is omdat veel diensten, zoals bijvoorbeeld de post, niet meer goed functioneren. Contact met vrienden heeft ze nog, maar van hen hebben sommigen Oekraïne verlaten. “In Kyiv woonde een vriendin die zwanger was toen de inval begon, die zit nu in Zürich. Haar kind is te vroeg geboren en ze wordt geplaagd door nachtmerries over schietpartijen.”

Lees verder onder de foto.

Wat de oorlog met Rusland nadrukkelijk heeft weten te bewerkstelligen volgens Zinger, is dat er in Oekraïne nu een breed gevoel van eenheid is ontstaan. “Daarvoor was er toch wel sprake van een splitsing tussen een deel van de bevolking die pro-Russisch was en een deel dat zich juist afzette tegen Rusland. Dat speelde op allerlei gebieden, ook in de media. Nu voelt iedereen zich nauw verbonden met Oekraïne, ongeacht of je van origine Russisch of Pools bent.”

Ze kan overigens ook met begrip spreken over de situatie waar haar Russische familie en vrienden zich in bevinden. “In Rusland regeert de angst. Kritiek op Poetin of de oorlog wordt niet toegestaan en demonstraties worden keihard neergeslagen. Cynisch wordt wel gezegd dat Rusland nu het meest noordelijke deel is geworden van het totalitaire Noord-Korea. Mijn Russische vriendin schaamt zich voor de hele situatie en verre familieleden kunnen niet geloven wat er is gebeurd. Aan het begin van de oorlog zagen die het als een slechte grap. Voor wie in Moskou woont is er overigens geen sprake van oorlog. Het leven is er gewoon doorgegaan, er is daar nog steeds licht, kunst en vrede. Daarnaast hebben veel kritische Russen het land verlaten. Iets waar de autoriteiten eigenlijk ook gelukkig mee zijn.”

Consolideren van macht

Hoe het conflict zich verder zal ontwikkelen is ook voor Zinger ongewis. Ze vindt Poetin, wiens naam ze maar met moeite over haar lippen kan krijgen, in wezen nog erger dan Stalin, waar hij vaak mee wordt vergeleken. “Wat Stalin in het verleden ook aan gruwelijks heeft gedaan, je kunt nog zeggen dat hij er een bepaalde visie bij had, dat hij iets wilde opbouwen. Bij Poetin ontbreekt elke visie en gaat het enkel om het consolideren van zijn macht. Daarom kan hij ook niet meer terug, hij is een gevangene in zijn eigen machtsspel geworden.”

Ook in veilig Nederland ervaart Zinger de gevolgen van de oorlog die zoveel kilometers verder in het oosten wordt uitgevochten. “Soms overvallen mij angstgevoelens en beeld ik me in dat ik het geluid hoor van de killerdrones die Rusland in Oekraïne inzet om doelen te bombarderen. Over hoe het verder moet, kan ik moeilijk oordelen. Ik behoor niet tot degenen die daar in de loopgraven het land moeten verdedigen. Die hebben recht van spreken. Als ik hier ’s morgens bij het betreden van de campus bij de vijver de vlag van Oekraïne zie wapperen, wil ik eigenlijk dat die zo snel mogelijk verdwijnt. Want als dat zo is, betekent het dat de oorlog is afgelopen en dat is waar ik het meest op hoop.”

Soms overvallen mij angstgevoelens en beeld ik me in dat ik het geluid hoor van de killerdrones die Rusland in Oekraïne inzet om doelen te bombarderen.

Sveta Zinger
Universitair hoofddocent
Ontwikkeling van Zelensky

De ontwikkeling van Zelensky tot prominent staatshoofd van zijn thuisland Oekraïne had hoogleraar Mykola Pechenizkiy, werkzaam bij Mathematics & Computer Science, een jaar geleden ook nog niet voorzien. Maar het feit dat de voormalige komiek en acteur zich daar wel toe heeft ontpopt en de onverzettelijkheid van de Oekraïense bevolking in die eerste periode van de oorlog, zijn volgens hem cruciaal geweest bij het standhouden tegen het Russische leger bij die onverwachte inval van een jaar geleden.

“Maar laten we eerlijk zijn, de Russen waren toen wel heel dicht bij de overwinning”, zegt Pechenizkiy. “Ze stonden aan rand van Kyiv en mijn geboorteplaats Kharkiv en waren een groot offensief gestart in het zuiden. Dus wat dat aangaat hadden Poetin en het Westen geen foute inschatting gemaakt, maar gelukkig hebben Poetin en zijn legerstaf zich volledig verkeken op de onverzettelijkheid van het Oekraïense leger en de bevolking.” Hij kijkt er nu, een jaar later, met gemengde gevoelens op terug, “want het heeft de mensen veel angst en pijn gebracht, maar er is daarnaast een zeer sterk gevoel van eenheid, waardigheid en trots over wat er in die eerste weken en de maanden daarna is gepresteerd.”

Politieke natie

Oekraïne betitelt hij als een politieke natie. “Het gaat niet over de vraag op welke plek je precies zit in het land, over je etnische achtergrond, de taal die je dagelijks spreekt, of je religie, maar het gaat over de waarden die je met elkaar wil delen. Oekraïne was een verdeeld land, maar zeker niet zo erg als het in de media toen geregeld werd afgeschilderd. Dat was vaak pure Russische propaganda, gericht op Oekraïne, op Rusland en op de rest van de wereld. En die propaganda was effectief. Zelfs na de annexatie van de Krim in 2014 en de Russische invasie in het oosten van Oekraïne veranderde er niets. Toen de oorlog een jaar geleden escaleerde veranderde dat; iedereen voelt zich nu Oekraïner. Veel Oekraïners die voorheen voornamelijk of alleen Russisch spraken, geven er nu de voorkeur aan om de Oekraïense taal te spreken.”

Pechenizkiy hecht weinig waarde aan de bewering dat een groot deel van de Russische bevolking onwetend wordt gehouden over de oorlog. “Dat excuus kan bijna niemand aandragen, want er zijn voldoende mogelijkheden om je op de hoogte te stellen. Heerst er dan angst om tegen Poetin en zijn regime in te gaan? Dat zal er zeker zijn, maar ik denk dat een substantieel deel van het Russische volk deze oorlog wel steunt en meegaat in mythe die Poetin heeft opgebouwd rondom Oekraïne en de westerse wereld.”

Lees verder onder de foto.

Ook Pechenizkiy kent mensen die het afgelopen jaar gewond zijn geraakt of zijn gesneuveld. Over de staat waar zijn thuisland momenteel in verkeert, zegt hij: “Je kunt het glas halfleeg of halfvol zien en ik kies voor het laatste. Het lijden van de Oekraïners is enorm, maar de contrafeitelijke wereld, waarin de Oekraïners niet zouden vechten om hun vrijheid en democratie te verdedigen, was ondraaglijk. Wat de Oekraïners vreesden op basis van de genocidale retoriek van Rusland, kon de hele wereld zien tijdens de eerste weken van de invasie. Oekraïne houdt stand en als je ziet wat er ondanks alles toch nog functioneert, is dat best een boel: de dienstverlening van de post, de wegen, het treinstelsel en zelfs de energiecentrales die geregeld worden gebombardeerd, werken nog.”

In de eerste weken van de oorlog heeft hij op afstand vooral meegewerkt aan het uit het land krijgen van vrouwen en kinderen uit bedreigde gebieden. Hij is zeer te spreken over de opvang die Nederland daarbij biedt, “ook als het gaat om het verzamelen en sturen van allerlei spullen naar Oekraïne en de militaire ondersteuning.”

Je kunt het glas halfleeg of halfvol zien en ik kies voor het laatste.

Mykola Pechenizkiy
Hoogleraar

Pechenizkiy had wel gehoopt op meer actiebereidheid en creativiteit uit de academische wereld. “Als je kijkt naar de enorme hoeveelheid jongeren die naar Nederland kwamen, of zouden overwegen te verhuizen, hadden we een beter doordachte klus kunnen klaren door hen een plek te geven binnen het onderwijs of met het aanbieden van stages bij het bedrijfsleven, met name in de bloeiende Brainport-regio. Ik heb hiertoe zelf een aantal concrete plannen uitgewerkt, denkend dat we het op een betaalbare of zelfs budget-neutrale manier zouden kunnen doen. Maar uiteindelijk bleek het te moeilijk te realiseren te zijn, wat vooral triest is omdat bij de vluchtelingen uit Oekraïne veel jonge goed opgeleide vrouwen zaten, die verder willen studeren en bijdragen aan de kenniseconomie. Dat is precies de groep die we willen aanspreken en naar onze bètaprogramma's willen trekken.”

Kijkend naar de toekomst is Pechenizkiy ervan overtuigd dat Oekraïne stand zal houden en dat het Rusland van Poetin verslagen kan worden. Alleen wanneer, dat is een moeilijker te beantwoorden vraag. “Mocht het zover komen, dan hoop ik dat het zal leiden tot een betere wereld voor alle bestaande en toekomstige democratische staten. Dat Rusland dan op termijn ook een niet-nucleaire staat zou kunnen worden, lijkt me het meest ideale scenario. Is dat realistisch? Ik hoop erop. Kijkend naar alle steun uit de vrije wereld en de eenheid in Oekraïne moeten de voortdurende escalaties van Poetin uiteindelijk leiden tot een versterking van Oekraïne en een verzwakking van Rusland. En wie weet is Poetin over enkele maanden wel verdwenen?"

Oekraïense studenten aan TU/e

Toen Rusland een jaar geleden de Oekraïne binnenviel stelde ook de TU/e de poorten open voor Oekraïense studenten die hier wilden komen studeren. Voor hen werd het collegegeld gelijkgesteld aan dat wat Nederlandse studenten en studenten uit de Europese Economische Ruimte (EER) moeten betalen: 2209 euro. Volgens Jacobi Mulder van Education and Student Affairs zijn er op dit moment dertien Oekraïense studenten die hun hoofdinschrijving aan de TU/e hebben en zijn zeven van hen dit collegejaar gestart. Cursor vroeg ook hoeveel Russische studenten er op dit moment aan de TU/e studeren. Volgens Mulder zijn dat er 36, waarvan er 12 dit collegejaar zijn begonnen.

Jim Bergmans, beleidsmedewerker bij ESA, zegt dat sinds maart vorig jaar allerlei hulp is geboden “aan onze Oekraïense en Russische studenten in deze zware tijden. Hierbij kun je denken aan een noodfonds voor studenten in acute financiële nood voor een eenmalig bedrag van 750 euro per student en aan uitstel van en coulance bij de betaling van collegegeld. Eén Oekraïense en één Russische student heeft een beroep gedaan op het noodfonds. Dat is overigens een gift. Drie studenten hebben om coulance gevraagd bij het betalen van het collegegeld. Ze kunnen ook deelnemen aan TU/enable, een programma dat vluchtelingen de kans geeft gratis deel te nemen aan enkele bachelor- en mastervakken. Daarnaast kunnen vluchtelingen die niet als student staan ingeschreven, op de campus gratis gebruikmaken van werkplekken, laptops en sportfaciliteiten en kunnen ze gratis online onderwijs volgen van de TU/e, bijvoorbeeld bij Euroteq.”

Over de precieze hoogte van het collegegeld voor studenten uit Oekraïne voor het komend studiejaar heeft het kabinet nog geen besluit genomen.

Deel dit artikel