Toen Wim van den Bouwhuijsen de pensioengerechtigde leeftijd bereikte, besloot hij dat het zonde was om de geraniums op de zoeken zonder iets te doen met de praktijkkennis van de bouwwereld die hij had opgedaan tijdens zijn lange loopbaan in het gelijknamige familiebedrijf. Er gaat in de bouwwereld namelijk veel niet goed, vertelt hij. “Ik verwonderde me erover dat er puur wordt aanbesteed op de laagste prijs. Daardoor worden aannemers gedwongen om hun onderaannemers, die het grootste deel van de werkzaamheden uitvoeren, uit te wringen.”

Om een fatsoenlijke boterham te verdienen, moeten die onderaannemers ook de randen opzoeken van wat nog verantwoord is, stelt hij. Het systeem speelt in feite de aannemers en onderaannemers tegen elkaar uit. “Dat is funest voor de sfeer binnen het bouwproject en maakt het veel lastiger om tot een mooi resultaat te komen.”

Scholenfusie

Van den Bouwhuijsen nam in 2008 contact op met toenmalig hoogleraar Ger Maas van TU/e-faculteit Bouwkunde. “Hem kende ik toevallig omdat we samen hadden nagedacht over een scholenfusie in mijn woonplaats Vught. Omdat ik een HTS-diploma had, dacht ik erover om een master te doen, maar hij zei dat ik met mijn ervaring beter voor de banken kon staan dan in de banken zitten en bood me aan een promotieonderzoek te starten. Dat vond ik een hele eer.”

De gepensioneerde promovendus ging meedraaien in het onderwijs en gaf onder meer colleges bouwprocesleer. Zelf raakte hij steeds meer gefascineerd door ‘Lean’ management, een filosofie die ooit bij Toyota is ontwikkeld voor massaproductie van auto’s. “De bouw is geen massaproductie, want elk project is weer anders”, benadrukt hij. “Maar uit de literatuur bleek dat de principes uit deze theorie ook toepasbaar moesten zijn op de bouwwereld.” Hoe dan precies - daar besloot hij zijn promotie aan te wijden.

Papieren werkelijkheid

Nadat zijn oorspronkelijke promotor Ger Maas met emeritaat ging, kwam de promovendus uit bij diens collega Jos Lichtenberg. Aanvankelijk dacht Van den Bouwhuijsen de geregistreerde gegevens van bouwprojecten te kunnen gebruiken voor zijn analyse. Bij nader inzien bleken die gegevens echter niet betrouwbaar. De registratie van de voortgang is namelijk niet meer dan een papieren werkelijkheid, legt Lichtenberg uit. “Onderaannemers hebben er helemaal geen baat bij om te melden dat bijvoorbeeld het metselwerk voor op schema ligt. Die voorsprong verdwijnt bij een paar dagen slecht weer als sneeuw voor de zon.”

Daarom werd besloten om het onderzoek meer kwalitatief aan te pakken, via enquêtes bij een groot aantal bouwbedrijven. Dat was soms nog lastig, vertelt Van den Bouwhuijsen. “Ze zagen mij, vanwege mijn banden met ons familiebedrijf, als een concurrent. Terwijl ik mijn bevindingen juist ten goede wil laten komen aan de hele sector.” Anderszins werd zijn promovendus door diens grote ervaring wel meteen serieus genomen, benadrukt promotor Lichtenberg. “Zijn senioriteit speelde daarbij een positieve rol. En ik vind het bewonderenswaardig dat Wim op zijn leeftijd de energie heeft gevonden om zijn onderzoek nog helemaal om te gooien.”

Aansturing

Die omslag leverde gelukkig resultaat op: de bevindingen van 335 respondenten geven volgens Van den Bouwhuijsen een goede inkijk in het bouwproces. “Het belangrijkste is dat aannemers en onderaannemers er precies hetzelfde over denken. De aansturing van onderaannemers moet anders. Nu wordt hen van bovenaf verteld hoe het moet en ze durven zelf nauwelijks hun mond te open doen omdat ze anders simpelweg vervangen worden. Mijn advies is dat onderaannemers worden meegenomen in het aanbestedingsproces en daar ook invloed op moeten kunnen uitoefenen.”

De ‘Lean’ managementfilosofie biedt daarvoor handvatten, aldus Van den Bouwhuijsen, die geïnspireerd door deze filosofie een conceptueel model opstelde voor de bouwwereld: PISM (Proces Integratie Samenwerking Model). “De gedachte is dat het uiteindelijk draait om mensen. Sfeer is een belangrijk facet van dit onderzoek. Als je werkt met vaste onderaannemers leer je elkaar kennen, en kun je leren van fouten uit het verleden. Daarnaast moet het bouwproces gezamenlijk doelgericht bekeken worden. Daar is nog veel winst te behalen.”

Behapbaar

De afgelopen maanden zat de 75-jarige zeven dagen per week van ’s morgens tot ’s avonds achter de computer, niet altijd tot tevredenheid van zijn echtgenote en overige familie. Toch lonken ook nu de geraniums nog niet. “Ik wil graag dat er ook daadwerkelijk iets met mijn bevindingen wordt gedaan. Tijdens mijn verdediging hebben we het plan opgevat om mijn proefschrift om te werken tot een behapbaar boekje voor de sector”, vertelt de kersverse doctor. “Maar daar moet ik thuis nog wel toestemming voor vragen.”

Op de foto krijgt Wim van den Bouwhuijsen (rechts) zijn doctorsbul uitgereikt door promotor Jos Lichtenberg.