De Ethical Review Board (ERB) beoordeelt vooraf onderzoeksvoorstellen waarbij proefpersonen betrokken zijn of met herkenbare data van individuen wordt gewerkt. Sinds 1 januari 2020 is deze toetsing verplicht voor alle medewerkers en studenten van de TU/e. Het doel is in eerste instantie om proefpersonen te beschermen. Daarnaast is zorgvuldige toetsing nuttig voor de onderzoekers zelf, benadrukt Lakens. “Tijdschriften en subsidieverstrekkers verwachten steeds vaker dat er een ethische toetsing heeft plaatsgevonden.” Ook zijn er wetenschappers die onderzoeken of andere wetenschappers zich wel aan de ethische richtlijnen houden, weet hij. “Er is kortom genoeg reden om je netjes aan de procedures te houden.”

De kersverse ERB-voorzitter heeft ruime ervaring met het ethisch toetsen van onderzoeksvoorstellen. Human-Technology Interaction (HTI), waar veel met proefpersonen wordt gewerkt, was de eerste onderzoeksgroep aan de TU/e met een eigen toetsingscommissie - met Lakens als lid. De huidige ERB, waarin Lakens al zijn faculteit IE&IS vertegenwoordigde, bouwt voort op inzichten van die commissie van HTI. Ook geeft de universitair hoofddocent cursussen over onderzoeksethiek.

Tijdrovend

Bovendien kent de sociaal psycholoog ook de andere kant van het toetsingsproces goed. “Ik heb zelf als onderzoeker heel wat van die formulieren ingevuld, dus ik ben me er zeer van bewust dat dit een tijdrovende procedure kan zijn.” Het proces moet wat hem betreft dan ook zo snel en soepel mogelijk ingericht worden. “We zijn al begonnen met een verdere digitalisering van de procedure, die onze secretaris Jolanda Habraken veel papierwerk gaat schelen. Daardoor krijgt zij meer ruimte om zich met de procedures bezig te houden.”

Een ander punt van aandacht is voor Lakens de bescherming van privégegevens. “Onze omgang met ‘data privacy’ moet gestroomlijnd. Als het aan mij ligt, gaan we data van vergelijkbare studies op dezelfde manier behandelen. Nu wordt de werkwijze nog per project bekeken, maar dat is wat mij betreft onwerkbaar.”

Shell

De ERB gaat overigens alleen over onderzoek met proefpersonen en niet over medisch-ethische kwesties en de vraag of een zich als duurzame instelling profilerende TU/e zou moeten willen samenwerken met bijvoorbeeld Shell. Lakens: “Dat zijn wel belangrijke discussies, maar het voeren ervan is niet de taak van een ERB, die daarvoor de expertise mist; die beslissing heeft niet veel te maken met de afweging tussen de 'kosten' voor deelnemers aan een onderzoek en de baten voor de wetenschap. Als de ERB dit soort ethische afwegingen ook op zich gaat nemen, krijg je ‘function creep’ - de ERB krijgt dan meer macht dan het orgaan zou moeten hebben. En dat moet je niet willen.”