Shutterstock

Profpraat | Vaccin voor iedereen

Er is wereldwijd een groot tekort aan coronavaccins. Vanuit de VS kwam daarom het voorstel om patenten vrij te geven zodat het vaccin goedkoper en makkelijker kan worden geproduceerd. Maar zo eenvoudig ligt het niet, waarschuwen TU/e patentexperts Rudi Bekkers en Paul Wiegmann. Ook hoogleraar Precisiegeneeskunde Willem Mulder is duidelijk: het draait om de productiecapaciteit, niet om patenten.

door
foto Shutterstock

In veel landen begint de vaccinatiecampagne op stoom te komen. Maar waar westerse overheden massaal coronavaccins opkochten - zo heeft Canada genoeg vaccins besteld om elke burger vier keer te prikken - zijn ontwikkelingslanden nauwelijks in staat hun bevolking in te enten. Wetenschappers zijn bezorgd. Doordat de vaccinatiegraad in veel landen nog steeds erg laag is, vrezen zij dat het coronavirus zich snel zodanig kan muteren dat huidige vaccins niet meer voldoende effectief zijn. Een wereldwijd probleem dat vraagt om een wereldwijde aanpak.

Om ontwikkelingslanden te helpen, pleiten de Verenigde Staten nu voor het tijdelijk vrijgeven van patenten. Dat zou moeten leiden tot meer toegang tot vaccins en een hogere productiecapaciteit. TU/e-hoogleraar Rudi Bekkers (Standardisation and Intellectual Property) is er echter niet van overtuigd dat afstand doen van intellectueel eigendom dit wereldwijde vraagstuk kan oplossen. “We hebben hier te maken met een complex probleem. Het is natuurlijk een terechte gedachte. Het vaccin is mede met publiekelijk geld gefinancierd, farmaceuten maken gebruik van kennis verkregen via wetenschappelijk onderzoek en onderzoekssubsidies. Maar een stukje patenttekst is veel te weinig om succesvol mee aan de slag te kunnen.”

Bekkers benadrukt dat er meerdere coronavaccins op de markt zijn, met verschillende tarieven en dat er dus niet simpelweg van een monopoliepositie van een partij gesproken kan worden. Volgens hem en patent-collega Paul Wiegmann (UD Innovation Technology Entrepreneurship and Marketing) spelen er andere zaken die een remmende werking hebben op het wereldwijde vaccineren. Bekkers: “De patenthouders hebben ook nu al een sterke prikkel om zo veel mogelijk te produceren. De vraag is onbegrensd en de prijs die ze kunnen bedingen is aantrekkelijk. Als de eigen productiecapaciteit gelimiteerd is kunnen ze anderen deze vaccins laten produceren. In opdracht of onder licentie, voor zover die andere partijen ook in staat zijn om in hoge aantallen en veilig te produceren. Maar toch gebeurt dit niet. Dat wijst er op dat er mogelijk een ander probleem bestaat.”

Ook Wiegmann zegt dat er meer nodig is dan een patent om de productiecapaciteit uit te breiden. “Kennis en kunde zijn heel belangrijk, en moet in armere landen ook opgebouwd worden. We willen als maatschappij veilige vaccins, technische wetgeving en diverse standaarden waarborgen dat er op hoge kwaliteit geproduceerd wordt. Daarbij moet een goede balans gevonden worden tussen kwaliteit en snel op de markt brengen - we zitten immers midden in een pandemie.”

Waar sommige medicijnen eenvoudig gemaakt kunnen worden als je een formule weet en de grondstof voorradig hebt, is productie van coronavaccins een stuk complexer, legt Willem Mulder, TU/e hoogleraar Precisiegeneeskunde, uit. Met een ingezonden opiniestuk in de Volkskrant sprak hij zich al eerder uit tegen de oproep om vaccinpatenten vrij te geven. Zeker de mRNA-vaccins, met een nieuwe technologie waarbij een stukje mRNA dat codeert voor het virale spike-eiwit verpakt is in een minuscuul vetbolletje, vergen hoogstaande expertise en logistiek. “We hebben hier te maken met de meest innovatieve biotech bedrijven, die het samen met enkele farmaceuten in zeer korte tijd voor elkaar hebben gekregen om meerdere coronavaccins grootschalig te distribueren. Maar we moeten niet vergeten dat ze al jarenlang geïnvesteerd hebben in technologie en trials om dit mogelijk te maken. Niet iedereen kan zo’n huzarenstukje zomaar kopiëren. In plaats van patenten af te nemen kan er daarom beter ingezet worden op samenwerking. Laten we deze bedrijven ondersteunen om op elk continent productiefaciliteiten op te zetten zodat er over de  hele linie meer vaccins komen.”

Het vrijgeven van patenten om vaccinschaarste terug te dringen zou mogelijk zelfs averechts kunnen werken, waarschuwt Bekkers tot slot. “Het zou de prikkel tot innoveren negatief kunnen beïnvloeden. Het draait daarbij om een balans tussen wat op dit moment gunstig is – statische efficiency - en wat er in toekomstige ontwikkeling geïnvesteerd moet worden, ook wel dynamische efficiency genoemd. Met het vrijgeven van patenten kan de doorontwikkeling van vaccins tegen nieuwe varianten in gevaar komen, omdat investeringen stopgezet worden. We moeten kritisch blijven kijken naar de balans tussen statische en dynamische efficiency. Ook de discussie over patenten en de beschikbaarheid en prijs van medicijnen is heel belangrijk. Maar om nu iedereen wereldwijd van een coronavaccin te voorzien, moet verder dan alleen het patent gekeken worden.” Of zoals Mulder samenvat: “Niet praten, maar prikken.”

Deel dit artikel