Een gedeelte van de straf trof ook de andere 2057 studenten die dit tentamen in de vroege of late ochtend van 19 april hadden gemaakt. Daarmee vormden de 2059 studenten een Siamese tweeduizendling. De Siamese tweeling uit het eerdere raadseltje, waarvan er één de moord had gepleegd, hoefde niet naar de gevangenis. De tweeduizendling kreeg wel - onterecht - een straf en moest het tentamen overdoen. Die retake heeft afgelopen weekend op zaterdag 2 juli plaatsgevonden.

Laten we eerlijk zijn, niet alle 2057 studenten waren onschuldig. Analyses wezen uit dat het aantal studenten dat een 9 had gehaald ongeveer twintig meer was dan normaal. Maar welke twintig, dat was niet te achterhalen. Sommige studenten moet een zeer ingenieus systeem hebben opgezet om de goede antwoorden met elkaar te delen. Ik sluit overigens niet uit dat deze opzet ook bij andere tentamens kan worden toegepast, ook zonder dat van tevoren de tentamenvragen bekend zijn geraakt. Andere studenten zijn hard aan de slag gegaan om voor het tentamen van 11 uur nog goed te oefenen. Vergeefse moeite?

Die voorkennis is natuurlijk niet fair ten opzichte van andere studenten die echt moeite hebben met dit vak. Ik vind dit overigens een argument in de marge. Kansongelijkheid moet bestreden worden, maar er zijn belangrijkere dingen die meespelen in de beslissing om dit tentamen ongeldig te verklaren. Zeker gezien het zeer korte tijdsbestek waarin de voorkennis bekend werd gemaakt.

De examencommissie heeft deze beslissing moeten nemen. Experts zijn er bijgehaald. En die gaven aan dat het niet anders kon. Het moet een hel zijn geweest. Hoe kun je de moeite, die spanning voor die twee uur tentamen, het dagenlang studeren van zo’n grote groep studenten tenietdoen en het dan rechtvaardigen? En niet te vergeten de voorbereiding van docenten voor dit tentamen, het nakijken daarvan, de ondersteuning van de betrokken docenten, staf en surveillanten. De inspanningen die daarmee verloren zijn gegaan, staan gelijk aan een interessant Europees project. Dat hebben we weggegooid. En ik weet zeker dat dat heel consciëntieus is gedaan.

Tentamens worden namelijk heilig geacht. Ze zijn de steunpilaren voor het universiteitsdiploma. Volgens sommigen alleen maar nuttig vanwege de signaalfunctie die het heeft. Bedrijven nemen mensen aan vanwege hun diploma. Wat het waard is, hoe je daar aan gekomen bent, is irrelevant. Je wordt aangenomen vanwege dat signaal: je hebt een diploma.

Maar dat is natuurlijk alleen ontstaan door een eeuwenlange reputatie die universiteiten hebben opgebouwd - en daar ook op blijven toezien. En dat is precies wat examencommissies doen. Ze zijn de onafhankelijke waakhond voor de tentamens en diploma’s en zenden een tegensignaal uit aan studenten: denk er zelfs niet aan om dit nog een keer te doen. Dit is ons tentamen, onderdeel van het diploma van deze belangrijke universiteit: afblijven! Rest de vraag, wat leren studenten er daadwerkelijk van? Braaf zijn of slimmer frauderen?

Uiteindelijk gaat het daar om: het leren. Misschien zit daar het lichtpuntje. Tentamens nodigen uit om in een korte periode kennis op te doen, maar ook weer te vergeten. Kijk in verband hiermee eens naar de lezing van Eric Mazur over de waarde en functie van tentamens (bij de start van zijn lezing staat zijn microfoon nog niet aan, maar dat wordt snel hersteld). Het ‘spacing effect’ helpt om dat tegen te gaan: door herbestudering na een langere periode onthoud je dingen beter en voor een langere periode. Een hele jaarlaag gaat dit tentamen voor de tweede keer leren en maken. Deze studenten worden de Data Analytics experts. Dat is ook mooi.

Data is overal. Data is de nieuwe olie. Net als bij olie kan het flink misgaan in de verwerking. Dan is het goed om onze studenten kritisch te maken, te leren hoe je met data om kan gaan. Een goede basis mee te geven. En ik hoop dat ze er ook ethisch mee omgaan, want een paar studenten hadden daar nog wel wat moeite mee.

Ik hoop niet dat we dit nog een keer meemaken. Mocht dat toch zo zijn, dan kunnen we wellicht het volgende overwegen. Dat we de Siamese tweeduizendling niet allemaal hoeven te straffen voor die jeugdige vlaag van onbezonnenheid van één student. Dat een examencommissie moreel leiderschap toont en - tegen het advies van landelijke advocaten in - het tentamen niet ongeldig verklaart. Of in ieder geval die overweging publiek maakt.

Martijn Klabbers schreef deze open opinie in zijn hoedanigheid van onderwijsinnovator en niet namens de universiteitsraad

Hoofdfoto | Bart van Overbeeke