“In Nederland hebben we historisch gezien weinig ervaring met hitte, en daardoor hebben we nooit goed geleerd hoe we ermee om moeten gaan”, vertelt Lenneke Kuijer, universitair docent bij de TU/e-faculteit Industrial Design. “Veel gewoontes leer je in je jeugd, van je ouders. In warme landen krijg je die kennis met de paplepel ingegoten. Maar in Nederland ontbreekt die ervaring, en nu het steeds warmer wordt, moeten we dat alsnog snel leren.”

Stroomslurpende apparaten

Ze zag onder andere een sterke toename in het gebruik van airco’s in Nederlandse woningen. Dat komt niet alleen door de stijgende temperaturen, maar ook doordat mensen anticiperen op verdere opwarming. “Klimaatverandering is een groot thema in de media. Als er dan een hittegolf is, zien mensen dat niet als een uitzondering, maar als bevestiging: ‘zie je wel, dit gaat vaker gebeuren’”, legt ze uit. “Daardoor ontstaat het idee dat je je moet wapenen tegen de hitte.”

“Daar zit ook een groot ongelijkheidsaspect in, want niet iedereen kan zich zo’n apparaat veroorloven”, merkt Kuijer op. Bovendien verbruiken airco’s veel energie, wat het klimaat verder belast. “Dat hoge energieverbruik leidt tot veel CO₂-uitstoot, wat juist weer bijdraagt aan de opwarming van de aarde. Het is eigenlijk best ironisch: we gebruiken airco’s om de hitte te bestrijden, maar verergeren daarmee het probleem.”

Daarnaast stellen mensen hun airco gemiddeld in op zo’n 20-21 graden, terwijl ze pas bij 25 graden aangeven dat ze het te warm hebben. Met andere woorden: we zetten de airco te laag en verbruiken daardoor onnodig veel energie. De centrale vraag in Kuijers onderzoek luidde dan ook: hoe kunnen we ons comfort op warme dagen verbeteren zonder meteen stroomslurpende apparaten in te schakelen?

Ventilatie, zonwering en comfortrange

De oplossing zit volgens Kuijer in drie richtingen: slimmer gebruik van ventilatie, gerichte inzet van zonwering en het verbreden van onze comfortrange. “Met ventilatie en zonwering probeer je actief de binnentemperatuur laag te houden”, legt ze uit. “Maar bij die bredere comfortrange gaat het er juist om beter met warmte om te leren gaan, zonder dat je daar per se iets aan probeert te doen.”

Vooral dat laatste is volgens Kuijer belangrijk, want daarmee bespaar je niet alleen energie, maar vergroot je ook je bewegingsvrijheid. “Door gebruik te maken van je eigen aanpassingsvermogen, kun je je overal comfortabeler voelen – ook zonder dat je omgeving steeds aangepast wordt”, benadrukt ze. “Je hebt er tenslotte niet altijd en overal invloed op.”

Verrassende obstakels

Kuijer werkte voor haar onderzoek samen met experts uit verschillende disciplines om het probleem vanuit meerdere invalshoeken te benaderen. Alleen met zo’n brede blik en oog voor de praktijk kun je oplossingen bedenken die echt werken, stelt ze. Daarbij stuitte ze op verrassende obstakels. “In Nederland zijn veel mensen bang om ’s nachts hun ramen open te laten vanwege het risico op inbraak. In tegenstelling tot in sommige andere landen zijn tralies voor ramen op de begane grond hier niet gebruikelijk. Ook een goede hor is minder vanzelfsprekend, terwijl dat wel meeweegt in de beslissing om een raam open te zetten.”

Overdag gaan die ramen en deuren wél vaak open – precies op het verkeerde moment. “Als het buiten warmer is dan binnen, zou je eigenlijk juist alles gesloten moeten houden”, legt Kuijer uit. “Maar mensen hebben een sterke neiging om toch frisse lucht binnen te laten, in de hoop op een verkoelend briesje. Terwijl de temperatuur binnen daardoor juist oploopt.”

Nieuwe gewoontes aanleren

In theorie is het allemaal niet ingewikkeld. “Als je online zoekt, kom je al snel tientallen pagina’s tegen met dezelfde simpele tips: houd overdag ramen en gordijnen dicht en zet ’s nachts alles open”, zegt Kuijer. “Maar in de praktijk blijkt het lastig om die adviezen ook echt structureel toe te passen. Het zit nog niet voldoende verankerd in ons gedrag.”

BRYS meet de binnen- en buitentemperatuur en geeft onder meer advies over het juiste moment om te ventileren of juist de ramen gesloten te houden. Daarbij is het systeem bewust zó ontworpen dat het gebruikers niet alles uit handen neemt. “Je werkt als het ware samen”, legt Kuijer uit. “Het systeem helpt je inzicht te krijgen in wat handig is om te doen, zodat je daar zelf van leert.”

Comforttraining

Daarnaast bevat BRYS een module voor comforttraining, die gebruikers helpt hun comfortrange geleidelijk op te rekken. Door mensen stapsgewijs te laten wennen aan hogere temperaturen in de zomer – en lagere in de winter – kunnen ze zich prettiger voelen binnen een bredere temperatuurschaal. Dat betekent minder afhankelijkheid van airco of verwarming, wat niet alleen scheelt in de energierekening, maar ook beter is voor het milieu.

Voel je je op een bepaald moment toch niet comfortabel – bijvoorbeeld omdat je niet fit bent – dan kun je de boostfunctie inschakelen. Daarmee wordt de koeling of verwarming tijdelijk geactiveerd, zodat je toch snel verlichting ervaart, zonder dat het systeem meteen terugvalt op standaardinstellingen met een hoog energieverbruik.

Verrassend eenvoudig

Hebben we in Nederland eigenlijk echt airco’s nodig? “Hoge temperaturen betekenen vaak dat je een stapje terug moet doen en het rustiger aan moet doen – en dat kan niet iedereen zich permitteren. Daarnaast zijn er kwetsbare groepen voor wie verkoeling echt noodzakelijk is”, reageert Kuijer. “Maar laten we airco’s vooral reserveren voor die kwetsbare groepen of situaties waarin het echt niet anders kan.” In de meeste woningen met gezonde, volwassen bewoners is het volgens haar goed mogelijk om het binnenklimaat op een natuurlijke manier aangenaam te houden – zónder airco.

In een tijd waarin we voor elk probleem naar nieuwe technologieën en gadgets grijpen, is BRYS juist een verfrissende stap terug naar de basis. In plaats van nog een slimme innovatie draait het hier om simpele handelingen die generatieslang hun waarde al hebben bewezen. Het systeem laat zien dat effectieve oplossingen verrassend eenvoudig kunnen zijn – en dat iets doen voor het milieu niet hoeft te betekenen dat je comfort moet inleveren. “Ik geloof dat er veel mogelijkheden zijn om ons welzijn te verbeteren en tegelijkertijd onze voetafdruk te verkleinen”, zegt Kuijer. “Dat vind ik heel hoopvol. Als onderzoeker met aandacht voor duurzaamheid probeer ik precies naar zulke win-winsituaties te zoeken.”