Naar hedendaagse maatstaven was hun dieet nogal eenzijdig. Niettemin kunnen we op leefstijlgebied iets leren van de aardappeleters op het gelijknamige schilderij. De gele gloed van de olielamp die Vincent van Gogh op het doek zette, illustreert dat zij zich niet – zoals wij – tot ’s avonds laat blootstelden aan het blauwe licht van beeldschermen.

Stukken beter voor ons bioritme, weet derdejaars TU/e-student Isha Rakhan: “Ik probeer zelf bewust minder op mijn schermen te zitten ’s avonds.” “Zorg daarnaast dat je overdag genoeg daglicht krijgt”, vult Tim Klein aan. De tweedejaarsstudent komt uit Zundert, het Brabantse dorp waar Van Gogh geboren is. De interesse voor de wereldberoemde schilder is er bij hem met de paplepel ingegoten. “Ik wist meteen dat ik deze challenge wilde doen.”

Vanaf zijn dertigste woonde Vincent van Gogh een tweetal jaar in Nuenen. In die korte periode was hij wel heel productief: hij schilderde maar liefst een kwart van zijn oeuvre in het dorp ten noordoosten van Eindhoven. Het bekendste Nuenense werk is zonder meer De aardappeleters, een donkere voorstelling van een lokaal boerengezin aan de avondmaaltijd.

In Nuenen kun je in het Van Gogh Village Museum meer leren over leven en werk van Van Gogh. Wil je de originele aardappeleters zien, ga dan naar het Van Gogh Museum in Amsterdam, of naar het Kröller-Müller Museum, waar een vroege versie van het werk hangt.

Yvonne de Kort, die toevallig zelf in Nuenen woont, is hoogleraar Psychology of Light (IE&IS). Het Van Gogh Village Museum vroeg om haar expertise bij het ontwikkelen van de aanstaande tentoonstelling over het licht in het werk van Vincent van Gogh. “Samen bedachten we de challenge voor een challenge-based bachelorvak dat ik geef.”

Vier groepjes studenten deden mee. Allemaal ontwikkelden zij een interactieve, multimediale museumopstelling. Het museum was het meest te spreken over het project van Rakhan, Klein en hun medestudenten Luuk Tamerius, Maj Rokx, Emma Sluijs en Boaz de Lange. Hun idee zal deel uitmaken van de nieuwe tentoonstelling die het museum in september opent. De studenten zijn ook betrokken bij het realiseren ervan: “We werken er samen met een expositiebouwer aan.”

Circadiaans

Doel van de deelexpositie is om de bezoeker aan de hand van De aardappeleters iets te leren over zijn eigen dagritme (of: circadiaans ritme). De Kort: “De aardappeleters werkten hele dagen buiten op het veld, terwijl wij overdag 80 tot 90 procent van de tijd binnen zitten.” Vergis je niet: hoe licht het binnen ook lijkt, de sterkte van het daglicht buiten is makkelijk 150 maal hoger.

Daglicht hebben we nodig om onze biologische klok weer precies gelijk te zetten met het etmaal van 24 uur, de tijd waarin de aarde om zijn as wentelt. “Zonder blootstelling aan licht en donker wijkt de interne klok daar bij de meeste mensen iets vanaf”, zegt De Kort.

In de avond maak je melatonine aan, zodat je goed slaapt. Behalve als je de hele avond netflixt terwijl je op je telefoon scrolt, waarschuwt De Kort: “In het spectrum van het licht van onze schermen zit veel blauw, waardoor ons lichaam erop reageert als op daglicht. Dat beïnvloedt je slaap.”

Olielamp

Elke museumbezoeker krijgt van de TU/e-studenten een interactieve quiz voorgelegd met vragen over slaap, schermgebruik en meer. Klein: “Je ontdekt dan dat ons waak-slaapritme helemaal niet meer synchroon loopt met zonsopkomst en zonsondergang, terwijl de natuur dat ritme wel volgt. De aardappeleters zaten er ook nog veel dichterbij.”

Werd het donker, dan gingen zij vrij snel naar bed. Vanwege de melatonineaanmaak na een dag in de buitenlucht, en ook omdat het licht van de olielamp nog te zwak was om de krant bij te lezen. Dat laatste hebben de studenten zelf kunnen ervaren.

“In Nuenen heeft iemand in zijn tuin een diorama gebouwd van De aardappeleters, waarin je zelf plaats kunt nemen aan de bekende tafel. Er hangt een echte olielamp en de ruimte kan verduisterd worden”, vertelt Klein. De studenten droegen bij hun bezoek zogenaamde lichtloggers, kleine apparaatjes die registreren aan hoeveel licht de drager wordt blootgesteld. “Die reageerden niet eens op het licht van de olielamp.”

Gezelligheid

Naast dat ze ons uit de slaap houden, staan schermen er ook niet om bekend dat ze bijdragen aan de gezelligheid aan tafel. “Het museum heeft ons gevraagd om ook dat sociale aspect mee te nemen in onze expositie-opstelling”, zegt Rakhan. “Om de bezoekers hierover aan het denken te zetten, krijgen zij na het invullen van de quiz een beeld te zien van ‘hun’ variant op De aardappeleters.”

Met behulp van AI maakten de studenten alvast enkele voorbeelden van deze moderne aardappeleters (zie o.a. de hoofdfoto). In plaats van negentiende-eeuwse boeren zien we moderne gezinnen aan tafel zitten, waarvan de leden volledig in beslag worden genomen door hun telefoon of tablet. Het warme gele licht van Van Gogh is vervangen door een koud blauw schijnsel.