Drie jaar lang werkten de leden van het project The University of the Future (UotF) aan het vormgeven van het onderwijs van morgen. Dit project, gefinancierd met de Nederlandse Hogeronderwijspremie 2021, bracht via co-creatiesessies en workshops uiteenlopende stakeholders samen – van studenten, docenten en onderzoekers tot beleidsmakers en vertegenwoordigers uit de industrie. “Het gaat niet om wat wij zien als de ideale toekomst, maar om al die perspectieven samen te brengen en op basis daarvan het onderwijsconcept van de toekomst te schetsen”, vertelt Marcello Sala, een van de projectleiders. 

Out of the box

Samen met de andere projectleiders, Dominique Fürst en Ana Valencia, is Sala er heel open in gestapt. Het drietal vroeg de deelnemers om echt out of the box te denken. “We stelden telkens de vraag: als álles mogelijk is en je niet gebonden bent aan hoe de universiteit er nu uitziet qua structuur, of aan de huidige regelgeving, hoe ziet jouw ideale universiteit er dan uit?” Op basis van de verzamelde input werkten ze dit beeld verder uit.

Het tastbare resultaat – een concreet scenario van een mogelijke toekomst van de universiteit – werd maandagmiddag tijdens een feestelijk closing event overhandigd aan rector magnificus Silvia Lenaerts. Maar van afsluiten is volgens de projectleden geen sprake. “Het markeert eerder het begin”, zeggen ze. 

Motor van verandering

In de Blauwe Zaal van het Auditorium opent Isabelle Reymen (zie hoofdfoto), wetenschappelijk directeur van de TU/e innovation Space, het evenement en onderstreept ze meteen het belang van een systeemverandering. Volgens haar moeten universiteiten hun rol als motor van verandering serieus nemen. “De grote maatschappelijke uitdagingen vragen niet alleen om technologische, maar ook om sociale en systemische veranderingen”, zegt ze. “Daarvoor moeten we goed nadenken over wat we doen en hoe we dat doen.”

Reymen benadrukt dat het doel van het project is om een gedetailleerd beeld te schetsen van een mógelijke toekomst, niet het definitieve scenario. “Werken aan het onderwijsconcept van de toekomst is een doorlopend proces dat voortdurend verder ontwikkeld moet worden, samen met alle betrokkenen”, zegt ze.

Co-creaties

Daarna neemt Bror Giesenbauer van de Universiteit Bremen het podium. Hij richt zich op de systemische transformatie van hogeronderwijsinstellingen en schetst de huidige uitdagingen: klimaatcrisis, bezuinigingen, internationalisering en maatschappelijke polarisatie. Toch blijft hij optimistisch. Universiteiten hebben in het verleden al veel doorstaan, van oorlogen tot totalitaire regimes. “Maar,” benadrukt hij, “een radicale verandering is noodzakelijk.”

Giesenbauer neemt het publiek mee door de geschiedenis van de universiteit. Universiteit 1.0 draaide om kennisoverdracht door autoriteiten; universiteit 2.0 legde de nadruk op onderzoek en academische excellentie. De huidige universiteit 3.0 richt zich op samenwerking met stakeholders en op maatschappelijke vraagstukken, maar volgens Giesenbauer is dat nog niet genoeg. “We staan voor wicked problems – complexe uitdagingen die om een andere aanpak vragen”, zegt hij. De volgende stap is de universiteit 4.0, waarin co-creatie en transdisciplinaire samenwerking centraal staan. Hij noemt real-world labs en open science als voorbeelden. “Het gaat niet alleen om het delen van kennis, maar om samen met anderen oplossingen te ontwerpen en zo echt impact te maken.”

Drie lagen

Na de parallelsessies, waarin deelnemers onder meer nadenken over het ontwerp van samenwerkingshubs, is het tijd voor de presentatie van het toekomstscenario. Chantal Brans, programmamanager bij innovation Space en algemeen leider van het project, legt uit dat in de universiteit van de toekomst de traditionele rollen worden herzien. “We spreken niet langer van studenten, maar van learners,” zegt ze. “Iedereen is een learner, waardoor de scheidslijn tussen student en docent vervaagt. Het draait om mét en ván elkaar leren.”

Het scenario van de toekomst bestaat uit drie lagen. De binnenste laag draait om persoonlijke leerpaden. Het onderwijs van morgen is zelfgestuurd: studenten stellen hun eigen curriculum samen op basis van hun behoeften en doelen. “Binnen zekere grenzen, natuurlijk,” voegt Brans toe met een glimlach.

De tweede laag is communitylearning – de universiteit zelf. Omdat learners hun eigen route en leeruitkomsten bepalen, verschuift de rol van de universiteit vooral naar die van facilitator. “Ze moet structuur bieden, betekenis en een gevoel van verbondenheid,” legt Brans uit.

De buitenste laag bestaat uit thematische samenwerkingshubs: het bredere ecosysteem waarin universiteit en samenleving elkaar ontmoeten. Brans benadrukt het belang van transdisciplinaire samenwerking en het werken aan echte maatschappelijke uitdagingen in realistische omgevingen, via zogenoemde immersive experiences.

Scenario

“Met dit scenario willen we de eerste stap zetten en iedereen uitnodigen om mee te werken aan de vernieuwing van het onderwijs”, zegt Brans. “We hoeven niet te wachten op het College van Bestuur; we kunnen zélf de verandering in gang zetten. Iedereen kan hieraan een bijdrage leveren.” Vervolgens overhandigt ze het scenario – in de vorm van een booklet – aan rector Silvia Lenaerts. “Ik zie het als een uitnodiging tot discussie en verdere samenwerking aan de universiteit van de toekomst”, voegt ze toe.

Lenaerts toont zich enthousiast: “Ik ben erg blij met dit project, omdat het aansluit bij wat we als universiteit willen zijn: de university of the future. Jullie kunnen op onze steun rekenen. Het is belangrijk dat we doen wat we zeggen.”

Leercommunity

Na een paneldiscussie over praktische obstakels, sluit Ines Lopez Arteaga, Dean van het Bachelor College, het event af. Ze benadrukt het belang van open denken en het loslaten van vastgeroeste beelden, zodat een nieuw onderwijsconcept kan ontstaan. “In de toekomst hebben we misschien geen traditionele opleidingen meer nodig. Het gaat om het creëren van een leercommunity”, zegt ze.