Officieel zijn de regels glashelder: alleen wie een Nederlands paspoort heeft, mag morgen stemmen voor de Tweede Kamer. Maar in de praktijk is ‘erbij horen’ zelden zo zwart-wit. De samenleving laat zich niet netjes opdelen in Nederlanders en niet-Nederlanders; velen delen dezelfde zorgen, dromen en hoop voor de toekomst. En dat wordt niet bepaald door het paspoort in hun zak.

Veel internationals voelen zich onderdeel van de Nederlandse samenleving, waardoor de verkiezingsdag soms juist als een pijnlijke herinnering aan uitsluiting voelt. Voor hen is Nederland meer dan alleen de plek waar ze wonen en werken – het is de plek waar ze hun leven hebben opgebouwd.

Trouw aan haar vakgebied bekijkt ze het vraagstuk op een filosofische manier. “Ik zie mezelf als een kosmopoliet”, zegt ze. “Doordat ik in verschillende landen heb gewoond en gewerkt en veel heb gereisd, ben ik me gaan realiseren dat ik me nergens echt thuis voel – of misschien juist overal.” Leven als wereldburger is een mooie ervaring, maar deze gaat gepaard met een minder sterk gevoel van verbondenheid en een complexe identiteit. “Uiteindelijk stel je jezelf de vraag: waar hoor ik eigenlijk te stemmen? Los van wettelijke rechten is er ook een morele vraag – wat is mijn identiteit, en waar hoor ik bij?”

Ook Sikimić erkent dat de huidige situatie zo’n keuze kan beïnvloeden. “Als in je land van herkomst een heel urgent vraagstuk speelt, voelt het misschien logischer om daar te stemmen. Maar als dat niet zo is, voelt het vervreemdend”, zegt ze. “Het voelt een beetje hypocriet om te stemmen in een land waar ik al jaren niet meer woon en waar de verkiezingsuitslag anderen meer raakt dan mijzelf.” Net als Nardi vindt ze dat wat goed voelt, kan veranderen met de omstandigheden.

Kis heeft tot nu toe in Hongarije gestemd, maar als ze maar één stem had en moest kiezen waar ze die uitbrengt, zou ze zeker voor Nederland kiezen. “Mijn werk aan de TU/e draait om de academische omgeving, die sterk verbonden is met en beïnvloed wordt door het Nederlandse politieke systeem. Het gaat dus niet alleen om mijn nationaliteit of persoonlijke gevoel van identiteit – mijn professionele identiteit hangt ook nauw samen met het Nederlandse systeem.”

Het paspoortdilemma

In sommige gevallen kunnen internationals stemrecht krijgen door het Nederlandse staatsburgerschap aan te vragen – maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Voor internationals zijn er twee juridische routes naar het Nederlanderschap. De ene is de ‘optieprocedure’, met strengere voorwaarden – zoals minimaal vijftien jaar verblijf in Nederland en drie jaar getrouwd zijn met een Nederlandse partner – maar het proces zelf is eenvoudiger. De andere is ‘naturalisatie’, waarbij onder andere minimaal vijf jaar verblijf vereist is (zie kader hieronder voor details).

Beide routes kosten veel tijd, geld en papierwerk, en vaak moet de aanvrager zijn of haar oorspronkelijke nationaliteit opgeven. Zelfs wanneer internationals aan alle eisen voldoen, is het aanvragen van een Nederlands paspoort geen beslissing die je zo maar maakt: voor velen gaat staatsburgerschap over meer dan papierwerk, het raakt aan identiteit en persoonlijke geschiedenis.

Optieprocedure

Vereisten:

• minimaal 15 jaar onafgebroken woonachtig in Nederland met een geldige verblijfsvergunning, én
• minimaal 3 jaar getrouwd of geregistreerd partner van een Nederlander

Verwerkingstijd: ongeveer 3 maanden

Kosten: €231

Naturalisatie

Vereisten:

• minimaal 5 jaar onafgebroken woonachtig in Nederland
• inburgeringseis: het inburgeringsexamen behaald op minimaal taalniveau A2 (uitzonderingen kunnen gelden)
• over het algemeen moet de huidige nationaliteit worden opgegeven, tenzij een uitzondering van toepassing is

Verwerkingstijd: 1–2 jaar

Kosten: €1.091

Nardi voldoet aan de voorwaarden voor het Nederlanderschap, maar heeft besloten geen aanvraag in te dienen. “Behalve bij nationale verkiezingen levert het me niets extra’s op”, zegt hij. Als EU-burger kan hij vrij werken en reizen, en via zijn vrouw hebben zijn kinderen Nederlandse paspoorten. Voor hem zou een aanvraag vooral een “onnodige bureaucratische rompslomp” zijn. Vanwege de mogelijkheid dat hij nog eens terugkeert naar Italië, voelt het logisch en praktisch om zijn Italiaanse paspoort te behouden.

Voor Sunami speelt deze vraag niet, omdat hij nog niet lang genoeg in Nederland woont om in aanmerking te komen voor het Nederlanderschap. Daar is hij tevreden mee; hij hecht waarde aan het behouden van zijn Japanse nationaliteit.

Voor Kis en Sikimić is de keuze persoonlijker en emotioneel beladen. Beiden zouden hun oorspronkelijke nationaliteit moeten opgeven, iets wat voor hen allesbehalve makkelijk is. Kis reflecteert over de emotionele kant: “Geboren zijn in Hongarije is een dubbel gevoel, maar het betekent iets. Dat opgeven, alleen om te mogen stemmen, zou een zwaar persoonlijk offer zijn.”

Voor mensen die vaak verhuizen, zoals Sikimić, is de vijfjaarseis bovendien praktisch onhaalbaar. “Als je vaak verhuist, kom je misschien nergens in aanmerking", zegt ze en wijst daarmee op een structurele barrière voor hoogmobiele professionals.

Vertegenwoordiging

De geïnterviewden benadrukken de bredere gevolgen van uitsluiting. “Politieke partijen richten zich op groepen die mogen stemmen”, zegt Sikimić. “Als bepaalde mensen geen stemrecht hebben, worden hun belangen ook minder snel meegenomen – simpelweg omdat er geen prikkel is om ernaar te luisteren.”

Kis ziet dit terug in het publieke debat. “Het is vreemd dat we internationals in groten getale uitnodigen naar Nederland te komen en hen dan niet laten deelnemen aan de democratie, wat een fundamenteel mensenrecht is.” 

Sikimić benadrukt hoe belangrijk politieke kwesties kunnen zijn voor internationale studenten in deze onzekere tijden. “Als ik met buitenlandse studenten praat, merk ik veel angst over beleidswijzigingen waar ze zelf geen enkele invloed op hebben. We moeten als gemeenschap laten zien dat we hen steunen.”

Behalve op de academische gemeenschap wijst Kis ook op een minder bevoorrechte, kwetsbare groep. “Er worden zoveel arbeidsmigranten naar ons land gehaald die vervolgens slecht worden behandeld of zelfs uitgebuit, vooral Oost-Europeanen. Deze mensen kunnen niet meedoen aan het politieke debat en er is niemand die hun belangen behartigt”, wijst ze op een vaak over het hoofd gezien gevolg van politieke uitsluiting.

Tijd voor herziening?

Volgens Sikimić rust een gezonde democratie op betrokken burgers – mensen die goed geïnformeerd zijn en actief deelnemen aan de samenleving. “Maar als mensen zich buitengesloten voelen, trekken ze zich terug en denken: waarom zou ik iets zeggen als er toch niemand luistert?”

Hoewel ze begrijpt waarom overheden terughoudend zijn met het toekennen van stemrecht, vraagt ze zich af of de huidige regels nog wel passen in een moderne, kosmopolitische wereld waarin mensen vaak verhuizen. “Misschien is het tijd om die opnieuw te bekijken.”