Heleen de Coninck is hoogleraar sociotechnische innovatie en klimaatverandering aan de TU/e. Binnen de onderzoeksgroep Technology, Innovation and Society richt ze zich op nationaal en internationaal klimaatbeleid, met speciale aandacht voor de zware industrie, zoals de staal- en chemiesector. “Met collega’s kijk ik bijvoorbeeld naar waar die industrieën hun energie vandaan halen, of hoeveel waterstof ze gebruiken – en waar die waterstof vandaan komt, en wat dat betekent voor de uitstoot van broeikasgassen en bijvoorbeeld sociaal-economische omstandigheden”, vertelt ze.

Door haar betrokkenheid bij rapporten van het Intergovernmental Panel on Climate change (IPCC) maakt De Coninck deel uit van een breed internationaal netwerk, inclusief Amerikaanse collega’s. Ook privé heeft ze sterke banden met de VS: tijdens een onderzoeksverblijf aan Princeton ontmoette ze haar Amerikaanse man. Hun dochter is half-Amerikaans, en haar hele schoonfamilie woont daar.

Welke signalen verneem je uit de Amerikaanse wetenschappelijke gemeenschap over de impact van het huidige beleid?

“Ik merk dat de zorgen in de gemeenschap diep zitten. Amerikaanse collega’s, met wie ik aan een IPCC-rapport over klimaatverandering in steden werk, krijgen geen financiering meer voor hun reizen. De overheid kan ze niet in alle gevallen zomaar ontslaan, maar wel korten. De gevolgen hiervan zijn nog onzeker.”

“Een andere onderzoeker kreeg een beurs om eerstegeneratiestudenten in een arm gebied van North Carolina te ondersteunen. Ze had al mensen aangenomen, maar omdat het project onder ‘diversiteit’ valt, mag het nu niet doorgaan. En het ging hier niet eens over ras of gender, maar puur om kansenongelijkheid. Die gezinnen waar die studenten vandaan komen zijn voornamelijk Trump-stemmers. Toch mag er onder Trumps beleid niemand zogenaamd worden voorgetrokken.”

“De censuur die er nu gaande is, is onvoorstelbaar. Mijn zwager werkte bij een universiteit in de Republikeinse staat Florida, waar hij promotieonderzoek deed naar ecosystem restoration, maar van de statelijke regering mochten ze het woord ‘klimaatverandering’ niet gebruiken. Dit is overigens al een tijd aan de gang, ook onder Trump I. Terwijl Florida nu al te maken heeft met de gevolgen van klimaatverandering – van zeespiegelstijging tot orkanen. Dat je daar als wetenschapper je mond over moet houden, is echt bizar. Het korten van de wetenschap is één ding, maar als het doel is om de stem van de waarheid, van de wetenschap, het zwijgen op te leggen, dan is het echt heel zorgwekkend.”

“We mogen niet denken dat dit ons niet raakt. Net zoals we aanvankelijk dachten dat corona Nederland niet zou bereiken. Ik ben geen doemdenker, maar als wetenschap moeten we ons voorbereiden en weerbaar maken, voordat het te laat is.”

Wat betekent het Amerikaanse beleid voor internationale samenwerking en datadeling in de wetenschap?

“Het eerste effect is op het IPCC. IPCC is een internationale organisatie, waarin landen samen besluiten nemen. De VS gaan niet meer naar de landenvergadering en nemen dus niet meer deel aan de besluitvorming. Nu is dat overkomelijk, maar één van de belangrijkste functies in het IPCC-leiderschap wordt bekleed door Kate Calvin. Zij en haar team van technische ondersteuners werkten bij NASA maar zijn nu ontslagen – Kate is aangesteld door de landen van IPCC, dus ze is nog altijd co-voorzitter. Maar het betekent dat de hele mitigatiewerkgroep van IPCC op dit moment niet goed kan functioneren. Ik hoop nog altijd dat er een andere regering opstaat die zegt dat ze die mensen willen overnemen.”

“Daarnaast komt er natuurlijk veel relevant werk uit de VS – het is een grote financier van wetenschappelijk onderzoek – dus deze bronnen zullen gemist worden. Niet alles wordt gelukkig betaald van overheidsgeld, maar het korten op instituties zoals NASA en NOAA is schadelijk. Ook qua data-uitwisseling worden door collega’s die bijvoorbeeld aan weermodellen werken de gevolgen gevoeld, terwijl dit belangrijk is om bijvoorbeeld betrouwbare voorspellingen te kunnen doen over het weer of waterstanden.”

“Maar de grootste verliezers zijn de gewone Amerikanen, en dan vooral de kwetsbaardere groepen. Die zullen nog minder goed voorbereid zijn op de gevolgen van klimaatverandering.”

Merk je zelf in je werk de gevolgen van de maatregelen?

“Mijn eigen onderzoek wordt niet direct geraakt, maar in mijn vakgebied zijn de effecten voelbaar. Onderzoekers worden belemmerd, soms worden conferenties afgeblazen, en belangrijke data verdwijnen. Er is bijvoorbeeld een beroemde meetreeks van CO₂-concentratie in de lucht, de “Keeling curve”, afkomstig van Mauna Loa, een meetstation op Hawaii. Deze locatie wordt al decennialang gebruikt vanwege de afgelegen ligging zonder fabrieken in de buurt. Nu is de huur van het gebouw opgezegd. Dit soort dingen gaan me aan het hart, omdat het zo fundamenteel fout is.”

Zie je ook kansen?

“Hopelijk kunnen we hier lessen uit trekken en beter beseffen wat we zelf moeten doen. Voor de wetenschap en het IPCC is het echter vooral slecht nieuws.”

“Wat betreft het aantrekken van Amerikaanse onderzoekers naar Europa, vind ik dat alleen gerechtvaardigd wanneer hun onderzoek daadwerkelijk bedreigd wordt, en niet om er zelf van te profiteren. Anders zijn we met hetzelfde soort opportunisme bezig dat we Trump verwijten.”

Wat vind je dat de TU/e zou kunnen of moeten doen om het eigen onderzoek en onderwijs te beschermen?

“We moeten veel meer samenwerken. Als er iets gebeurt, moeten we in staat zijn om samen een vuist te maken. Niet eindeloos vergaderen tot iedereen akkoord is, maar direct in actie komen. Juist in tijden van crisis is het belangrijk om snel te handelen, en om elkaar te vertrouwen. En daar moeten we nu al op voorbereid zijn.”

“Ook zouden we – het liefst in Europees verband – moeten investeren in bredere bekendheid van hoe wetenschap werkt en waarom de wetenschappelijke methode de samenleving helpt.”