Ruth Oldenziel is pessimistisch over wat zich momenteel in de Verenigde Staten afspeelt. De hoogleraar bij IE&IS promoveerde aan Yale. Als hoofdredacteur van het Amerikaanse tijdschrift Technology and Culture onderhoudt ze een breed netwerk in de VS. “Was Trump in zijn eerste termijn nog beduusd dat zijn pr-stunt hem het presidentschap had opgeleverd, sinds zijn tweede beëdiging gaat hij voortvarend te werk”, aldus Oldenziel. “Hij voert systematisch het plan uit dat de conservatieve denktank The Heritage Foundation hem aanreikt met project 2025, gedreven door gekrenktheid en een zucht naar macht.”

De tegenkrachten die zich tijdens Trumps eerste termijn nog roerden – vanuit de Republikeinse Partij, het Congres en de ambtenarij – zijn onschadelijk gemaakt. “En Elon Musk en zijn tech boys, die anti-overheid zijn, zijn erbij gekomen”, zegt Oldenziel. Ze durft er zelfs niet op te vertrouwen dat Trump over vier jaar weer democratische verkiezingen zal uitschrijven. “Maar zelfs áls er dan een nieuwe president wordt verkozen, kost het minstens een halve eeuw om alle schade te herstellen. Afbreken is gemakkelijker dan opbouwen.”

Ben je net zo bezorgd over de maatregelen van de regering-Trump ten aanzien van de wetenschap?

“Er is alle reden tot zorg. Voor een regering die draait op emotie, bangmakerij en onwaarheden, is kennis de vijand. Met als gevolg dat Trump een frontale aanval heeft geopend op de wetenschap. Financiers van onderzoek verliezen budgetten, wetenschappers die voor de overheid werken worden ontslagen en instanties publiceren geen rapportages meer. Trump is bovendien een campagne begonnen tegen topuniversiteiten als Columbia, Harvard en Princeton.”

Merk je zelf in je werk de gevolgen van de maatregelen?

“Ik participeer regelmatig in discussies met collega-hoofdredacteuren van een groot aantal Amerikaanse wetenschappelijke tijdschriften. Recent ging de discussie over de vraag: moeten we auteurs toestaan om anoniem in onze bladen te publiceren?”

“Sommige hoofdredacteuren zeiden: ‘Dat moeten we absoluut aanbieden, we moeten onderzoekers in staat stellen zichzelf te beschermen’, anderen vonden het juist een heel slecht idee. Zelf ben ik in dubio. De kans dat wetenschappers in problemen komen is reëel, en hun neiging om onder de radar te blijven begrijpelijk. Tegelijkertijd is zelfcensuur óók een heel grote vijand van de wetenschap. Onderzoekers moeten zonder voorbehoud de resultaten van hun werk kunnen opschrijven.”

Welke signalen krijg je van contacten uit de VS?

“Veel wetenschappers denken er serieus over om uit Amerika te vertrekken. Een grote enquête liet onlangs zien dat 75 procent dit overweegt. Concreet ken ik enkele collega’s die aanvragen hebben gedaan in landen als Frankrijk. Zij werken aan de meest prestigieuze universiteiten en hebben hoge functies, maar maken zich niettemin grote zorgen. Een van hen had informeel gehoord dat zij een belangrijke NEH-award had gewonnen, maar enkele weken later was die toekenning van de baan. Iemand anders verliest per juni de helft van zijn baan, omdat het budget voor een onderzoekscentrum plots is ingetrokken. En dit betreft absolute toppers in mijn vakgebied.”

“Ik hoor ook over universiteiten die hun internationale studenten proberen te beschermen. We kennen de verhalen over studenten die moeten vertrekken na deelname aan een protest, maar intussen worden er ook zonder aanleiding visa ingetrokken. Op grond van niks. De universiteit van Michigan heeft studenten en alle medewerkers op het hart gedrukt om een bepaald hulptelefoonnummer te allen tijde bij zich te houden, ook als zij, zo staat in de betreffende e-mail, ‘gescheiden worden van hun telefoon’.”

Zie je ondanks alles ook kansen?        

“In de jaren dertig van de vorige eeuw zijn vele wetenschappers gevlucht voor het nazisme, ironisch genoeg met name naar de VS. Dat gaf een enorme boost aan de Amerikaanse wetenschappelijke, culturele en politieke macht. Als ik een positieve kant moet noemen van de huidige situatie, is het dat we nu al die knappe koppen naar hier kunnen halen, die kunnen bijdragen aan het verrijken en uitdragen van onze democratische waarden, die in de VS zo onder druk staan.”

“Willen we Amerikaanse wetenschappers naar Nederland halen, dan zit daar wel als voorwaarde aan dat de regering de beurs moet trekken. Er moet meer budget komen. Je kunt niet eerst eigen mensen ontslaan, om vervolgens internationale vervangers aan te trekken. Als we óók voor onze eigen wetenschappers zorgen, is dit de kans van de eeuw.”

Wat vind je dat de TU/e zelf zou kunnen of moeten doen?

“De Pax Americana is ten einde en de vrije handel en democratie staan onder druk. De vraag is: wat gaat Europa doen? Wat zijn onze waarden en hoe beschermen we die? Kijk daarbij niet alleen naar defensie, maar ook naar datatechnologie. Wist je dat Bill Gates al in 1985 een deal sloot met Nederland? Veertig jaar later heeft Microsoft nog steeds het monopolie in ons onderwijs. Doordat we onze data aan de markt hebben overgeleverd, staat het merendeel nu op Amerikaanse servers. We moeten hier op Europees niveau opnieuw naar kijken. De TU/e heeft hier een rol te spelen: door te onderzoeken of we alternatieven kunnen bieden voor de Amerikaanse spelers.”

“Tegelijkertijd moet de universiteit ook zelf alert blijven op het beschermen van de academische waarden, en zo tegenwicht bieden aan de misstanden in de VS. Denk bijvoorbeeld aan de nieuwe plannen voor het screenen van studenten en wetenschappers die met gevoelige informatie werken. Wees daarin niet naïef, maar houd wel de spelregels van de rechtsstaat overeind.”