Sinds het aantreden van Donald Trump als president van de Verenigde Staten ondergraaft hij op allerlei manieren de academische vrijheid. De nieuwe koers laat zich ook in Nederland voelen, blijkt uit een peiling onder ruim tweehonderd wetenschappers van twaalf verschillende universiteiten.

Een derde van alle geënquêteerden zegt de effecten te merken. Samenwerking met Amerikaanse wetenschappers wordt stilgelegd en congressen gaan niet door, vertellen ze, of ze zien onderzoeksfinanciering verdwijnen.

Zeventien wetenschappers zeggen dat bepaalde ‘datasets en/of software’ niet meer beschikbaar zijn sinds de ingrepen bij Amerikaanse wetenschapsinstituten. Ze noemen bijvoorbeeld twee grote Amerikaanse programma’s op gebied van klimaat- en gezondheidswetenschappen.

Stopgezette fondsen

Naast vaak genoemde vakgebieden als klimaatwetenschap en genderstudies worden bijvoorbeeld ook geschiedenis, politicologie, paleontologie en computerwetenschappen getroffen. Soms raakt het de onderzoekers in de portemonnee: 22 respondenten zeggen dat toegezegde fondsen zijn stopgezet of ingetrokken, bijvoorbeeld door de Amerikaanse gezondheidsinstituten (NIH), of onzeker zijn geworden.

De universiteiten hebben nog geen gezamenlijke reactie op de ontwikkelingen. Uit gesprekken die op de enquête volgden, blijkt dat onderzoekers lang niet altijd weten bij wie ze terechtkunnen als ze advies nodig hebben, bijvoorbeeld over buitenlandse reizen, weggevallen financiering of het veiligstellen van data.

Algemene adviezen

De meeste universiteiten geven wel algemene adviezen. Ze drukken hun medewerkers bijvoorbeeld op het hart om vooral geen Amerikaanse vragenlijsten over hun onderzoek in te vullen. Het baarde nogal opzien toen twee Wageningse onderzoekers zo’n vragenlijst in hun mailbox aantroffen.

Verder kunnen onderzoekers terecht bij beleidsadviseurs, leidinggevenden, specialisten in kennisveiligheid enzovoorts. In Rotterdam is er een speciaal contactpunt voor studenten en onderzoekers die naar de VS willen reizen. In Groningen werken ze aan een algemeen meldpunt, maar dat is er nu nog niet.

Ook de TU/e staat medewerkers en studenten bij in geval van vragen en met advies. Zo volgt TU/e’s International Office een aangepast reisadvies voor studenten die op uitwisseling willen naar de VS. Vanuit General Affairs is een groep geformeerd om onderzoekers bij te kunnen staan. Daarnaast is onderzoekers gevraagd om politiek gekleurde vragenlijsten vooralsnog niet in te vullen, maar daarover contact op te nemen met het CvB.

Amerikaanse toestanden

De vraag is of de Amerikaanse toestanden zullen overslaan naar Nederland. We vroegen de respondenten: heeft u los van de kabinetsbezuinigingen de indruk dat ook hier in Nederland het academische klimaat verandert? De meesten zien het niet (“Nog niet”, zegt iemand), maar 76 van de 210 respondenten hebben inderdaad die indruk.

Dinsdag 21 mei is er een KNAW-avond over dit onderwerp in De Balie te Amsterdam, ook met een presentatie van dit onderzoek.