Als je over straat loopt, zie en hoor je allerlei mensen en meningen. En zo zou idealiter een bezoek aan een onlineplatform ook moeten zijn, zegt Roxanne van der Puil. De toegepaste ethicus boog zich afgelopen vier jaar binnen de TU/e-onderzoeksgroep Philosophy & Ethics over de vraag hoe we de relatie tussen democratie en sociale media kunnen verbeteren. Dinsdag 4 november verdedigt ze haar proefschrift aan de faculteit IE&IS. 

Polariserende kampen

“De relatie tussen democratie, sociale media en technologie is nogal complex. Daardoor is het lastig precies aan te geven op welke specifieke manier sociale media verkiezingen beïnvloeden.” Door hier met een filosofische blik naar te kijken, wil Van der Puil een eerste aanzet geven om sociale media evenwichtiger te maken.

“Online raken politieke discussies al heel snel verhit, en zie je vaak twee polariserende ‘kampen’ ontstaan. Je bent ofwel heel erg voor, of juist extreem tegen.” En dat is vreemd, zegt Van der Puil. “In de echte wereld bestaan tussen zwart en wit veel tinten grijs, maar die zien we op sociale media zoals X en Facebook veel minder terug.”

Om nuance te bevorderen, is het volgens Van der Puil essentieel om eerst eens goed naar het begrip ‘democratie’ te kijken. “Filosofen hebben daar veel verschillende ideeën over, stuk voor stuk redelijk en plausibel.” Ze somt op: “De een zegt dat democratie over vrijheid gaat, voor een ander draait het om de bescherming van minderheden, of om het proces waarmee mensenrechten worden beschermd. Gelijkheid. Autonomie. Inclusie. Kortom, democratie is een rijk concept.”

Die diversiteit ontbreekt in de huidige aanpak om sociale media democratischer te maken, vindt Van der Puil. Want volgens haar zitten we te veel vast in het idee van ‘de waarheid beschermen’, en vergeten we ondertussen andere democratische waarden zoals gelijkheid of inspraak. 

Levensechte AI-afbeeldingen

“Dat neemt niet weg dat er een stabiele basis moet zijn waarop je kunt vertrouwen”, zegt Van der Puil. We hebben het kort over de recente verspreiding van lasterlijke AI-beelden door twee PVV-Kamerleden. “Deze levensechte afbeeldingen maken het voor gebruikers steeds lastiger om te herkennen wat echt is en wat nep.”

Dat is precies hetgeen waar Nobelprijswinnaar Maria Ressa al jaren voor waarschuwt: sociale media worden ingezet om de publieke opinie te manipuleren en democratie te ondermijnen. ‘Without facts, you can't have truth. Without truth, you can't have trust. Without all three, we have no shared reality, and democracy as we know it... is dead’. 

Grijstinten

Wat is waarheid? Wat is fake news? Hoe word je misleid? Volgens Van der Puil is het belangrijk om dit soort vragen te blijven stellen en de discussie erover levend te houden. “We moeten zeker kijken hoe we de informatie online kunnen opschonen. Maar daarnaast moeten we de subjectieve leefwerelden niet over het hoofd zien; ik vind het heel belangrijk dat we aandacht gaan besteden aan het inmengen van al die kleuren grijs.” 

Onze leefwereld bestaat uit meer dan alleen feiten, benadrukt ze. Democratische waarden als gelijkheid, inclusiviteit en empathie moeten volgens haar ook worden meegenomen bij het bedenken van oplossingen om onze democratie te beschermen tegen de invloed van sociale media.

Volgens Van der Puil kunnen juist die grijstinten helpen om mis- en desinformatie en polarisatie tegen te gaan. Hoe meer perspectieven samenkomen, hoe rijker en dieper het debat kan worden, gelooft ze. “Niet voor niets zeggen ze dat de waarheid meestal in het midden ligt”, voegt ze er met een glimlach aan toe.  

Kleinschaligere gesprekken 

Het uitbreiden van de filosofische ideeën over democratie moeten we ook meenemen bij het ontwerpen van betere regels en wetgeving voor platforms, benadrukt ze. “Bijvoorbeeld als het gaat om algoritmes. Emotionele berichten vallen nu meer op en bereiken een groter publiek. Dat betekent dat mensen die herhaaldelijk aanstootgevende berichten plaatsen, veel meer invloed hebben op het online debat. En dat past niet in een democratie waarin burgers gelijkwaardig zijn.”

We hebben dringend meer online verdieping en verbinding nodig, besluit Van der Puil. “Nu ligt de nadruk nog te veel op kwantiteit – roepen, roepen, scrollen, scrollen – maar we moeten zo snel mogelijk weer richting kwaliteit. In plaats van eindeloze reacties in een thread, kunnen we platforms ontwerpen die kleinschaligere gesprekken stimuleren. Er is meer dan alleen maar zenden.”

“Ga dus op zoek naar die verbinding, ook online. Praat met vrienden, straatgenoten en onbekenden. Wat vind jij? Waarom vind je dat? Alleen door écht naar elkaar te luisteren, kunnen we elkaar beter begrijpen.”