“Onze gemeenschap heeft een groot verlies geleden”, begon UvA-voorzitter Louise Gunning haar toespraak bij de opening van het academisch jaar. Bij de crash in Oekraïne kwamen onder meer aidsonderzoekers Joep Lange en Jacqueline van Tongeren om het leven. Ze waren met collega’s onderweg naar een congres in Australië. Gunning: “Op dergelijke momenten is de academische wereld verenigd.” Ook in andere steden werd er gerouwd om studievrienden, alumni en medewerkers.

“Het academisch jaar is wel eens onder rustiger gesternte geopend”, zei Karl Dittrich, voorzitter van universiteitenvereniging VSNU, maandagmiddag aan de TU/e. Hij refereerde niet alleen aan de crash van MH17, maar noemde ook de oorlog in Gaza, het zich snel verspreidende ebola-virus en het oprukkende fundamentalisme in Irak en Syrië. Dittrich: “Vergeleken met deze vragen van leven en dood zijn de problemen waarvoor universiteiten zich gesteld zien nogal luxueus.”

“We leven in een open democratische maatschappij”, zei ook Martin Paul bij opening van het collegejaar in Maastricht. “Daar zouden we vaker dankbaar voor mogen zijn.”

Ondanks alles was de opening van het academisch jaar ook vandaag een moment waarop bestuurders vooruit kijken naar het komend jaar en aan de politiek laten weten waar ze mee zitten. Bestuurders hadden het over prestatieafspraken, rendement, de valorisatie van onderzoek en de verdeling van geld. Bijna allemaal vroegen ze om meer vertrouwen, meer autonomie en minder controle.

Toen de Universiteit Maastricht in 2013 een zogeheten instellingsaccreditatie bemachtigde -een stempel van goedkeuring voor de gehele instelling-, had collegevoorzitter Martin Paul verwacht dat de opleidingskeuringen makkelijker zouden worden. Groot was zijn verbazing toen een aantal opleidingen geesteswetenschappen werd afgekeurd. Hoewel extern toezicht volgens hem nodig blijft, stelde Paul tijdens zijn toespraak vragen bij de waarde van het accreditatieproces en de samenstelling van de commissies die opleidingen beoordelen.

Pauline van der Meer Mohr, collegevoorzitter van de Erasmus Universiteit, was het met hem eens: “We kunnen niet meer zeggen: ‘vertrouw ons maar gewoon’. Maar om excellentie écht vorm te geven is meer autonomie nodig, niet meer overheidscontrole.”

Als universiteiten meer vertrouwen willen, moeten ze ook laten zien dat ze de boel op orde hebben, benadrukte VSNU-voorzitter Dittrich, die tot eind 2012 voorzitter was accreditatieorganisatie NVAO. Bestuurders willen niet door de overheid op de vingers worden gekeken, maar dan moeten ze wel zorgen dat ze zelf de best mogelijke kwaliteit leveren: opleidingen moeten aandacht besteden aan hun onderwijs en aan de relatie met de medezeggenschap.